Ο Μεγάλος Στριός και ο Αφέντης Καριμπού

ιστορίες απ’ το Λαμπραντόρ

Image

Ονοματολογικά (ή αλλιώς: Ιννού και Ινουίτ)

Για να πω την αλήθεια, η πρώτη αφορμή, πριν κάμποσο καιρό, για να ασχοληθώ περισσότερο με τους Ινδιάνους Ιννού ήταν ένα ονοματολογικό παράδοξο, για να μην πω ονοματολογικό αίνιγμα. Ιννού, για την ακρίβεια Ιννουάτ στον πληθυντικό (αλλά γι’ αυτόν τον τύπο βλ. παρακάτω), είναι ενδώνυμο (δηλ. δική τους ονομασία, αυτονομασία) ενός ινδιάνικου λαού που ανήκει, από γλωσσική και πολιτισμική άποψη, στην οικογένεια των Αλγκονκίνων. Γειτονικός τους λαός, σαφώς μεγαλύτερος, με πολύ εκτενέστερη διάδοση, και γνωστότερος, είναι οι Ινουίτ, που ονομάζουν κι αυτοί έτσι τον εαυτό τους στη γλώσσα τους, που ανήκει βέβαια στην εσκιμώικη γλωσσική οικογένεια. Όμως οι εσκιμώικες γλώσσες (επίσημα ή πιο τεχνικά: η εσκιμοαλεούτια γλωσσική οικογένεια) είναι πολύ απομακρυσμένες και ελάχιστη σχέση έχουν, αν έχουν καμία, με τις αλγκονκίνικες γλώσσες, ενώ τα αντίστοιχα περάσματα των γλωσσικών/πολιτισμικών τους προγόνων στην αμερικανική ήπειρο τα χωρίζουν χιλιετίες.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Οι Ινδιάνοι και η Βαστίλη

ή
πώς τα βιβλία μπορεί να γίνουν επικίνδυνα

Image

Et leges et sceptra terit

Κι αφού το είπα πολλές φορές, ξεκινώντας από το τέλος μιας εισαγωγής σ’ ένα ωραίο βιβλίο ενός νεοζηλανδού ανθρωπολόγου,[1] πριν κοντά είκοσι χρόνια, και στη συνέχεια αποδώ κι αποκεί, με υπαινιγμούς, θα έπρεπε κάποια στιγμή να το εξηγήσω αναλυτικά. Ένας τρόπος είναι να μιλήσω για τέσσερα-πέντε βιβλία που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά τον τελευταίο καιρό, και για μερικά ακόμα παλιότερα ή πολύ παλιότερα – ενώ είναι πιθανό η όλη κουβέντα, που εδώ θα παρουσιαστεί σε αδρές γραμμές, αν δουλευτεί και αν αναπτυχθεί, να καταλήξει σ’ ένα ακόμα βιβλίο.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Η κοσμοϊστορική πολιτισμική επανάσταση

ένα κείμενο του Μάρσαλ Σάλινς
για τα τρία χρόνια από το θάνατό του*

Image

Τον πρώτο καιρό του εκχριστιανισμού των Νησιών Φίτζι, όταν ένας όλο θαυμασμό αρχηγός είπε στο χριστιανό ιεραπόστολο, «Τα καράβια σας είναι αληθινά, τα κανόνια σας είναι αληθινά, άρα και ο θεός σας πρέπει να είναι αληθινός», δεν εννοούσε αυτό που θα καταλάβαινε ο σημερινός μέσος κοινωνικός επιστήμονας: ότι η έννοια του «θεού», όπως και της «θρησκείας» γενικότερα, είναι μια αντανάκλαση της πραγματικής πολιτικής τάξης πραγμάτων, μια λειτουργική ιδεολογία προορισμένη να νομιμοποιήσει τις υπέρτερες εκκοσμικευμένες δυνάμεις. Στην περίπτωση αυτή, η πρόδηλη αναγνώριση της ύπαρξης του άγγλου θεού θα ήταν έκφραση, σε μορφή θρησκευτικού φαντασιακού, της υλικής δύναμης των κανονιών και των καραβιών. Όμως ο αρχηγός έλεγε κάτι προς την αντίθετη κατεύθυνση, ότι τα αγγλικά καράβια και κανόνια ήταν υλικές εκφράσεις της δύναμης –mana στα φιτζιανά– του θεού, στην οποία οι ξένοι είχαν προφανώς προνομιακή πρόσβαση. Η φιτζιανή λέξη για το «αληθινό» (dina) είναι κατηγόρημα του mana, όπως στην κοινή τελετουργική έκφραση «mana, είναι αληθινό». Εκείνο που είπε λοιπόν ο αρχηγός είναι ότι τα αγγλικά καράβια και κανόνια, καθότι θεϊκά προικισμένα με mana, ήταν πραγματώσεις της ισχύος του άγγλου θεού.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Σημειώσεις για το φύλο, τη γλώσσα και τους εργάτες

Σε μορφή διαλεκτικών ορισμών

Image

Οδηγίες πιθανής χρήσης: Ο αναγνώστης μπορεί να συνδυάσει στοιχεία αυτών των ορισμών για ν’ αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν διατυπώνονται αλλά υπονοούνται. Μπορεί επίσης να ανακαλύψει νήματα συνδυασμών που δεν τα είχε σκεφτεί ο συγγραφέας και να βρει εκεί αντιφάσεις, ασυνέπειες, ανακρίβειες, μπορεί μάλιστα να τα διορθώσει νοερά. Οι ορισμοί αυτοί είναι από κατασκευής, ή τουλάχιστον θέλουν να είναι, αναστοχαστικοί, αναρωτηματικοί και διορθώσιμοι: γι’ αυτό τους λέω διαλεκτικούς ορισμούς. Κάτι που, επιπλέον, διορθώνει την ετυμολογική (άρα, πάντα ύποπτη) σημασία της λέξης ορισμός. Αν κάποιοι ορισμοί αποτελούνται, εν μέρει ή και συνολικά, από παραθέματα, αυτό δεν αλλάζει κάτι.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Δημιακά

ζώνες συγκριτικής φονολογίας

Image

Πρώτα πυροβολάμε και μετά ρωτάμε
Στις 15 του Δεκέμβρη του 2023, στη Σουτζάγια (κάπου στο βόρειο κομμάτι της Λωρίδας της Γάζας) σκοτώθηκαν τρεις ακόμα άνθρωποι. Τρεις μέσα στις τόσες χιλιάδες αυτής της σφαγής, όμως η περίπτωσή τους μοιάζει ενδεικτική και ιδιαίτερα ανησυχητική. Αφορά τρεις ισραηλινούς όμηρους που, αφού το σκάσανε από τη φυλακή τους (στη διάρκεια κάποιου βομβαρδισμού ή άλλης πολεμικής εμπλοκής, υποθέτει κανείς, εκμεταλλευόμενοι το χάος), σκοτώθηκαν από «φίλια πυρά». «Ένας στρατιώτης είδε τους ομήρους να ξεπροβάλλουν μερικές δεκάδες μέτρα από τις ισραηλινές δυνάμεις», σύμφωνα μ’ έναν εκπρόσωπο του ισραηλινού στρατού. «Είναι όλοι τους χωρίς πουκάμισα και έχουν μια μαγκούρα με λευκό ύφασμα επάνω». Προφανώς, οι άνθρωποι είναι μισόγυμνοι για να δείξουν ότι δεν κουβαλούν εκρηκτικά, ότι δεν αποτελούν παγίδα ή άλλη απειλή (κάτι που σημαίνει ότι, στη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους, είχαν μάθει πολλά, για τις ταχτικές τόσο της μίας όσο και της άλλης πλευράς). Όμως, «ο στρατιώτης αισθάνεται πως απειλείται και ανοίγει πυρ. Ανακοινώνει πως είναι τρομοκράτες, οι δυνάμεις μας ανοίγουν πυρ, δύο σκοτώνονται αμέσως», ενώ ο τρίτος σκοτώθηκε λίγο αργότερα, παρότι ζήτησε βοήθεια στα εβραϊκά και παρότι «ο διοικητής του τάγματος διέταξε παύση πυρός». Η ανακοίνωση καταλήγει: «Αυτό ήταν αντίθετο με τους κανόνες εμπλοκής μας».[1]

Συνεχίστε την ανάγνωση

Frazeriana

Από την ανθρωπολογία των μυστηρίων
στα μυστήρια της ανθρωπολογίας

Image

Γιατί να μας αρέσει ο Φρέιζερ; Αν η απάντηση κινδυνεύει να πάρει απολογητικούς τόνους είναι λόγω εκείνης της διάχυτης περιφρόνησης για τους «παλιούς», που τη θίξαμε πρόσφατα, περιφρόνηση που κινδυνεύει να γίνει ακόμα μεγαλύτερη αφού εδώ δεν έχουμε απλώς παλιωμένο υλικό αλλά πραγματική αντίκα! Ισχύει βέβαια ότι μπορούμε να χρεώσουμε στον σερ Τζέιμς όχι και λίγα ελαττώματα, αλλά σ’ αυτά θα περάσουμε μετά. Για να ισοφαρίσουμε κάπως τις αρνητικές προκαταλήψεις, ας ξεκινήσουμε με μια ιστοριούλα: Τον Ιούνιο του 1942, στο Τομπρούκ, ο νεαρός ανθυπολοχαγός Τζακ Γκούντι έπεσε στα χέρια των Γερμανών. Έμελλε να περάσει δυόμισι χρόνια σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου, στην Ιταλία και στη Γερμανία, με δύο αποδράσεις ενδιάμεσα και κάποια διαστήματα που μπόρεσε να κρυφτεί πλάι σε ιταλούς χωρικούς. Το τελευταίο στρατόπεδο, στη Γερμανία, είχε μια εξαιρετική βιβλιοθήκη, φτιαγμένη από βρετανικές δωρεές, κι εκεί έπεσε πάνω στον Χρυσό κλώνο του Φρέιζερ. Όταν απελευθερώθηκε, ήταν αποφασισμένος να γίνει ανθρωπολόγος.[1]

Image

Συνεχίστε την ανάγνωση

Ποιος γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου;

Image

Ασφαλώς οι Μεγάλες Γιορτές, διαπολιτισμικά και διαχρονικά, σχετίζονται με τα σημαδιακά ουράνια φαινόμενα κι ασφαλώς τίποτα δεν κάνει περισσότερη εντύπωση από το ηλιοστάσιο, αυτή την αλλαγή στη φορά του φωτός, αν μπορούμε να το πούμε έτσι, όταν η μέρα, αφού φτάσει στο μικρότερο της σημείο, στο λιγότερο διαθέσιμο φως της χρονιάς, αρχίζει απεναντίας να μεγαλώνει σταδιακά, καθημερινά και διαρκώς (χειμερινό ηλιοστάσιο), ή αντίθετα, όταν η μέρα, έχοντας φτάσει στο πιο πλούσιο της σημείο, στο πιο άφθονο φως της χρονιάς, αρχίζει σιγά-σιγά να μικραίνει (θερινό ηλιοστάσιο). Ανάμεσά τους και στα μισά της απόστασης, οι ισημερίες προσφέρουν μια καλόβολη αίσθηση ισορροπίας, ενώ κι άλλα ενδιάμεσα χρονικά σημεία εμπλουτίζουν αυτή την αίσθηση της ευταξίας, πολύτιμη πάντα για τις πολιτισμικές τάξεις πραγμάτων του κόσμου, που πάντα κυνηγούν πραγματικές ή φτιαχτές συμμετρίες, διατάξεις και κατατάξεις. Μ’ αυτή την έννοια, και καθώς φαίνεται ότι στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο η γιορτή του χειμερινού ηλιοστάσιου έχει γίνει σαφώς η σπουδαιότερη της χρονιάς (ασφαλώς για ιστορικούς παρά για φυσικούς λόγους προτιμήθηκε από το θερινό ηλιοστάσιο, αλλά δε θα επεκταθώ), μπορούμε να αναρωτηθούμε τι γιορτάζει ακριβώς αυτός ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος και ποιος γεννήθηκε, γι’ αυτόν, στις 25 Δεκεμβρίου.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Γιατί πολλοί αντισημίτες υποστηρίζουν την κυρίαρχη πολιτική του Ισραήλ

 

Image

για τα κρύσταλλα της Γάζας

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς αν είναι «πολλοί» ή «οι πιο πολλοί», όμως τότε το ερώτημα θα ήταν πιο δύσκολο να απαντηθεί (πώς θα γίνουν οι μετρήσεις;) – πέρα απ’ το ότι αυτό θα επέμενε σε κάποια ποσοτική πλευρά του ζητήματος. Στην πραγματικότητα, προκύπτει ένα ζήτημα ορολογίας (ποιοτικό ζήτημα λοιπόν), αλλά γι’ αυτό δεν φταίνε μόνο οι αντισημίτες, εννοώ εκείνοι που προσπαθούνε συχνά να κρυφτούν, όπως όλοι οι ρατσιστές («δε φταίμε εμείς, φταίνε αυτοί που είναι εβραίοι», κατά το ανέκδοτο). Υπάρχουν όμως τώρα άλλες δύο, πολύ εκτεταμένες, κατηγορίες σύγχυσης:

Συνεχίστε την ανάγνωση

Ο Έντσο στην Αθήνα

(και μια προσωπική ατυχία)

Image

Ο Έντσο Τραβέρσο βρέθηκε στην Αθήνα την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2023, στο Παλιό Χημείο (ή, πιο επίσημα: στο αμφιθέατρο της Βιβλιοθήκης της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ), για μια παρουσιαση του τελευταίου του βιβλίου, με τη συμμετοχή του Κωστή Καρπόζηλου, ιστορικού και διευθυντή του ΑΣΚΙ, και του Τάσου Τσακίρογλου, δημοσιογράφου στην Εφημερίδα των Συντακτών. Η εκδήλωση τράβηξε πολύ κόσμο – είχε λοιπόν μεγάλη επιτυχία: παρακάτω βλέπετε το βίντεο (στα αγγλικά, δυστυχώς δίχως υπότιτλους). Μια επίσκεψη του Τραβέρσο στην Αθήνα είχε προγραμματιστεί παλιότερα, όμως είχε ματαιωθεί λόγω της πανδημίας.

Συνεχίστε την ανάγνωση

Κάποτε στην Καλιφόρνια (Β)

Μια αστόχαστη αποκαθήλωση ή
Οι νέες αξίες του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ

δεύτερο μέρος

Image

το πρώτο μέρος
(δ)        Ohlone ή Πώς να βρούμε τις χαμένες φυλές

Περνάμε επιτέλους στο τέταρτο σημείο του κατηγορητηρίου, «Ότι ο Κρόμπερ δήλωσε ότι οι Ohlone έχουν πολιτισμικά εξαλειφθεί, δήλωση που (υποτίθεται ότι) είχε φοβερές πολιτικές συνέπειες για τους ανθρώπους αυτούς». Εδώ θα αρκούσε ίσως να επαναλάβουμε αυτό που γράψαμε παραπάνω στο τέλος της παραγράφου (β), ότι αν π.χ. η αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων μιας ινδιάνικης ομάδας εξαρτιόταν αποκλειστικά ή κυρίως από το συνολικό έργο του Κρόμπερ, ή από το βιβλίο του τού 1925, τότε ο απολογισμός θα ήταν συντριπτικά υπέρ του. Στην πραγματικότητα, όμως, η όποια θέση του Κρόμπερ (και μάλιστα πολλές δεκαετίες πριν καν τεθεί το ζήτημα της αναγνώρισης των Ohlone, δηλ. πριν καν οι απόγονοί τους συγκροτηθούν σε ομάδα με στόχο την αναβίωση της κουλτούρας τους) ελάχιστη σχέση μπορεί να έχει με τη σύγχρονη έκβαση της υπόθεσής τους: η αίτηση για αναγνώριση των Muwekma Ohlone (της ομάδας που κυρίως εμπλέκεται στην αποκαθήλωση του Κρόμπερ) απορρίφθηκε το 2002 και ξανά το 2011. Όμως, στις επίσημες απορριπτικές αποφάσεις δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του Κρόμπερ, ούτε βέβαια το βιβλίο του 1925, αλλά εξετάζονται, με ικανοποιητικό ή όχι τρόπο, στοιχεία από το 1927 και τις επόμενες δεκαετίες (ως προς την τεκμηρίωση, ή μη, της συνέχειας της ομάδας αυτής) – επομένως, η στοχοποίηση του Κρόμπερ μοιάζει, αν όχι ακατανόητη, τουλάχιστον παράδοξη.

Συνεχίστε την ανάγνωση