200 χρόνια από την μάχη στο Μανιάκι

Posted on by
1

Η ιστορία μέσα από τις επιστολές των αντιπάλων

Του Γιάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Image
«Το Φίλημα». Ο Ιμπραήμ ασπάζεται το νεκρό Παπαφλέσσα ως ένδειξη σεβασμού μετά τη μάχη στο Μανιάκι, ελαιογραφία σε μουσαμά του Ανδρέα Γεωργιάδη, 1960

Φέτος κλείνουμε 200 χρόνια από την μάχη στο Μανιάκι Μεσσηνίας. Η συγκεκριμένη μάχη αποτελεί ορόσημο στην νεότερη ελληνική ιστορία καθώς είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτοθυσίας και ηρωισμού της ελληνικής επανάστασης του 1821 αλλά και συνάμα αποθέωση δραματικών στιγμών του έθνους. Πλήθος άρθρων έχουν γραφτεί για την μάχη αυτή και ποταμοί μελάνης για τα αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με διάφορες πτυχές της. Γιατί επελέγη το συγκεκριμένο σημείο μάχης; θα μπορούσε να αλλάξει το αποτέλεσμα αν είχαν εμφανιστεί όλοι όσοι υποσχεθεί βοήθεια; Υπήρχαν προσωπικά πάθη και φιλοδοξίες που επηρέασαν το αποτέλεσμα της μάχης; Στο παρόν άρθρο θα δούμε αναλυτικά μέσα από έγγραφα και επιστολές πώς ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα της μάχης στα δύο στρατόπεδα.

Το ιστορικό πλαίσιο

Η ελληνική επανάσταση μετά το 1823 και 1825 είχε χάσει την αρχική της σπίθα. Οι οξύτατοι ανταγωνισμοί μεταξύ των αγωνιστών της επανάστασης είχε οδηγήσει σε δύο καταστροφικούς εμφυλίους οι οποίοι είχαν αποδυναμώσει οικονομικά και στρατιωτικά το ελληνικό στρατόπεδο. Παρά ταύτα οι Οθωμανοί δεν είχαν καταφέρει λόγω γεωπολιτικών παραγόντων να τιθασεύσουν τους Έλληνες. Έτσι ο σουλτάνος καλεί τον ημιαυτόνομο ηγεμόνα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή να προστρέξει σε βοήθεια με την κατάλληλη αμοιβή. Κατόπιν τούτο ο γιος του Ιμπραήμ πασάς συγκεντρώνει ικανό στρατό και με την βοήθεια του στόλου σαλπάρει για την Κρήτη τον Ιούλιο του 1824. Εκεί αφού καθίσταται κύριος της νήσου κάνει επιδρομές προκειμένου να θέσει υπό τον έλεγχο του και τις κύριες θαλάσσιες διαδρομές εφοδιασμού του στο Αιγαίο. Έτσι λεηλατεί την Κάσο και τα Ψαρά. Οι Έλληνες ναυτικοί ωστόσο απαντούν δυναμικά περιορίζοντας τον. Αποφασίζει λοιπόν έντεχνα να αποβιβάσει χειμώνα και εν μέσω εσωτερικών αντιπαραθέσεων των Ελλήνων τις δυνάμει του στην Μεθώνη που ακόμα βρισκόταν από την αρχή της επανάστασης υπό Οθωμανική κατοχή. Τον Φεβρουάριο του 1825 αναπάντεχα και χωρίς την παραμικρή ενόχληση αποβιβάζονται σταδιακά 4.000 (τακτικούς Αιγύπτιους και άτακτους Αλβανούς) και 400 Μαμελούκους ιππείς. Η ολιγωρία της Κυβέρνησης να απαντήσει δυναμικά στον Ιμπραήμ αλλά και καθυστέρηση της απελευθέρωσης του Θ. Κολοκοτρώνη ο οποίος βρισκόταν στην φυλακή λόγω εμφύλιων διαμαχών οδήγησε διαδοχικά μέχρι τα τέλη Απριλίου είχαν αποβιβαστεί πάνω από 15.000 στρατιώτες του Αιγύπτιου ηγεμόνα.

Η ικανότητα του Ιμπραήμ ως στρατιωτικού ηγέτη φάνηκε από την ταχύτητα και την αμεσότητα των στρατιωτικών του κινήσεων. Μέσα σε λίγους μήνες από την απόβαση του κατάφερε να καταλάβει το Νιόκαστρο (Πύλος), το Παλιόκαστρο (Βοϊδοκοιλιά), την Σφακτηρία θέτοντας με αυτόν τον τρόπο υπό την ηγεμονία του ολόκληρη την Μεσσηνία δημιουργώντας ένα ισχυρό προγεφύρωμα για τα ενδότερα της Πελοποννήσου. Ο τρόμος μάλιστα που είχε δημιουργήσει, λόγω της αιχμαλωσίας γνωστών οπλαρχηγών της Μάνης όπως του Γιωργάκη Μαυρομιχάλη και του Παναγιώτη Γιατράκου και της συντριπτικής ήττας στα Κρεμμύδια οδήγησε σε μεγάλους δισταγμούς στην στρατολόγηση. Παράλληλα το αρνητικό προηγούμενο των εμφυλίων πολέμων κατά την διάρκεια της επανάστασης είχε κλονίσει αισθητά το ηθικό των Ελλήνων.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ασφυκτικών γεγονότων και μη ύπαρξης ισχυρής προθυμίας από μέρους των επαναστατών να αντιμετωπίσουν άμεσα και γρήγορα τον Ιμπραήμ αναλαμβάνει δράση ο τότε υπουργός Εσωτερικών Παπαφλέσσας. Ο «μπουρλοτιέρης των ψυχών» προσπάθησε να πυροδοτήσει με ψέματα, υποσχέσεις και πύρινους λόγους κύμα στρατολόγησης των Ελλήνων. Ωστόσο αυτό όπως φάνηκε και εκ του αποτελέσματος δεν ήταν εύκολο. Στην Πελοπόννησο μάλιστα τόπο καταγωγής του αρχιμανδρίτη όπου πήγαινε ρωτούσαν για τον Κολοκοτρώνη. Τούτο το πήρε ως προσβολή. Έτσι την ημέρα που έφευγε από την Τρίπολη για την Μεσσηνία απευθύνθηκε στον διστακτικό λαό λέγοντας 

«Πηγαίνω να πολεμήσω, πατριώτες και ή θα νικήσω τον Μπραΐμη ή θα σκοτωθώ. Και θα μάθετε, σκατόβλαχοι πως ξέρει κι άλλος να πολεμάει τους Τούρκους, όχι ο Γέρος μόνο».

Ήταν αποφασισμένος να αναμετρηθεί με τον Ιμπραήμ. Θεωρούσε ίσως πως υπήρχε και μια μικρή πιθανότητα να νικήσει. Σε αυτό δεν πρέπει να τον αδικούμε καθώς το βράδυ της 18ης Μάη λίγο πριν την μάχη σύμφωνα με επιστολές του ότι είχαν συγκεντρωθεί κοντά του περί του 2.000 άνδρες. Εάν προσθέσουμε σε αυτούς και εκείνους που θα έρχονταν με τον αδελφό του Νικήτα και Κατσάκο (που τελικά δεν πήγαν) αλλά και τους 1500 περίπου του Πλαπούτα που έφτασε περί το τέλος της μάχης τα πράγματα ίσως είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Εν τέλει έμεινε με 600 περίπου μαχητές να αντιμετωπίσει τον στρατό του Ιμπραήμ καθώς οι υπόλοιποι καπετάνιοι δείλιασαν μπροστά στα συγκροτημένα σώματα της στρατιάς του που αποτελούνταν από 6.500 στρατιώτες και Μαμελούκους ιππείς. Η θέση μάλιστα που διεξήχθη η μάχη στο Μανιάκι στις 20 Μάη δεν ήταν μόνο ακατάλληλη στρατηγικά αλλά και πλημμελώς προετοιμασμένη. Δεν είχαν οι στρατιώτες προλάβει να φτιάξουν τα κατάλληλα οχυρωματικά έργα (ταμπούρια). Αποτέλεσμα ήταν ο τραγικός θάνατος πολλών ηρωικών προσωπικοτήτων που πρόθυμα αλλά μάταια στάθηκαν να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Η συμβολή της μάχης αυτής ωστόσο είχε καθοριστική σημασία ώστε να κλονίσει από τον ύπνο τους Έλληνες και να συνειδητοποιήσουν πως αν δεν κάνουν κάτι άμεσα κινδυνεύουν να χαθούν όλα όσα πάλευαν τα προηγούμενα πέντε χρόνια της επανάστασης.

Ήδη την ίδια ημέρα της μάχης ο Γενικός αστυνόμος Αρκαδιάς (Κυπαρισσίας) Πανάγος Τσακάλαλης ο οποίος παρακολουθούσε στενά τις κινήσεις του Ιμπραήμ γράφει στην Κυβέρνηση στις 20 Μάη

«…. οι εχθροί προχωρούσι πανταχόθεν κατά της επαρχίας μας και γίνεται πόλεμος ακατάπαυστος. Ελπίζομεν να δοθεί ως αύριο αρκετή βοήθεια εις τους πολεμούντας Έλληνας και ο Θεός να δώσει ινά οι πάντες λάβωσι τα όπλα διότι αλλιώς είμεθα χαμένοι ….».

Δύο μέρες αργότερα ενημερώνεται και η Κυβέρνηση η οποία εν τω μεταξύ βλέποντας το βάρος των εξελίξεων απελευθερώνει τον Θ. Κολοκοτρώνη και τους συμπολεμιστές του από τις φυλακές της Ύδρας. Οι έπαρχοι της επαρχίας Ανδρούσης αναλαμβάνουν τον άχαρο ρόλο να μεταφέρουν πρώτοι τα γεγονότα.

«Γενναιότατοι οπλαρχηγοί της επαρχίας Καρυταίνης.

Σάς δίδομεν την θλιβεράν είδησιν ότι ο εχθρός ώρμησεν εις το σώμα του Αγίου αρχιμανδρίτου και λοιπών αρχηγών, όντας αδύνατοι τους ετσάκισαν και εσκότωσαν τον αρχιμανδρίτην τον στρατηγόν Κεφάλαν και τον ανεψιόν του Φλέσσα τον έπιασαν ζωντανόν και περί τούτου στοχασθήτε τα λοιπά. Αδελφοί, τρέξετε όσοι βαστάτε άρματα, και όσους εύρετε εις το μέρος όπου βαστούν όπλα βάλτε τους εμπρός ότι σε δυό μέρες άν δεν προφθάσετε, όσοι ημπορέσετε, βέβαια ημείς θα πέσωμεν εις την επαρχίαν σας διά να βαστάξωμεν την ορμήν του εχθρού ημείς έχομεν θέσιν πιασμένη εις το μέρος του τμήματος του Κοντοβουνιού δυνατήν να περιμένομεν και την γενναιότητά σας να γίνωμεν χονδρόν σώμα να κτυπήσωμεν τον εχθρόν, και με την βοήθειαν του Θεού να τον εκτυπήσωμεν και νά τον χάσωμεν κατά κράτος τρέξατε, τρέξατε, ότι εχαθήκαμεν

Την 22α Μαϊου 1825 από χωρία Μάλι  

οι πατριώται

Δ. Πλαπούτας   Η. Γρηγοριάδης   Α. Παππατσώρης»

Image
ο Δημήτριος Κολιόπουλος ή Πλαπούτας το 1827

Η επιστολή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και εμπεριέχει τόσο λύπη για τον χαμό των αγωνιστών όσο και αγωνία για το τι μέλλει γενέσθαι μετά από καιρό. Συνειδητοποιούν ότι χρειάζεται άμεση επιστράτευση δυνάμεων η αντιμετώπιση του Ιμπραήμ. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως μαζί με τους παραπάνω οπλαρχηγούς έπεσε ηρωικά και ο Πιέρος Βοιδής Μαυρομιχαλής υπαρχηγός του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι ο οποίος επικεφαλής των Μανιατών κράτησε το τελευταίο ταμπούρι. Σε αυτόν αναφέρεται ο ξάδελφος του Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης λίγους μήνες μετά σε αναφορά του στην Κυβέρνηση

 »Δηλοποιείται ότι ο Αντιστράτηγος Κ(απετάν) Πιέρος Βοϊδής Μαυρομιχάλης άμα όπου οι Άραβες επάτησαν το έδαφος της Πελοποννήσου έτρεξε κατ’ αυτών με ζήλον πατριωτικόν με 50  στρατιώτας. Αφού δ΄ εγώ έφθασα εις το Νησί ακολούθησε τας οδηγίας και διαταγάς μου ώστε διορισθείς συνακολούθησε τω Αρχιμανδρίτη Δικαίω όπου και πολεμών έπεσε Ηρωϊκώς με τριάκοντα από τους υπό την οδηγίαν του στρατιώτας. Όθεν εις ένδειξιν δίδεται το παρόν δια να παρουσιασθή όθεν ανήκει.

1825 : Ιουλίου 28                                      Ο Πατριώτης

  Κυτριαίς                                       Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης»

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζει και η οπτική του αντιπάλου. Ο Αιγύπτιος Πασάς απέστειλε αναλυτική αναφορά στον Σουλτάνο που περιγράφει τα μετέπειτα της μάχης. αναφέρεται σε 520 νεκρούς επαναστάτες ενώ αναφέρει μόνο 250 νεκρούς Αιγύπτιους στρατιώτες! Οι απώλειες των Ελλήνων πρέπει να είναι πολύ κοντά στο πραγματικό μέγεθος. Οι απώλειες των Αιγυπτίων όμως παρουσιάζονται πέρα από κάθε λογική καθώς ήταν σε εφόρμηση, ακάλυπτοι, σε άγνωστο terrain και με ελάχιστη επιμελητεία. Προφανώς γίνεται για λόγους γοήτρου. Πηγές της εποχής αναφέρουν πάνω από 1.000 νεκρούς και τραυματίες.

Εδώ έχουμε την απάντηση από το περιβάλλον του Σουλτάνου.  

«Προς τον Κυβερνήτη του Μοριά

Ιμπραήμ Πασά

22 Ιουνίου 1825

Εξοχότατε, πατήσατε το πόδι σας στον Μοριά με το θεόσταλτο σθένος και ζήλο σας, προκειμένου να εκπληρώσετε το έργο σας ως αρχιστράτηγος [του Μοριά], και υψώσατε τη σημαία στους ύπουλους ειδωλολάτρες καταλαμβάνοντας το Ναβαρίνο και την γειτονιά του σε σύντομο χρονικό διάστημα. Θεωρώντας αυτό τον προάγγελο μιας σειράς νικών, λάβαμε την παρούσα αλληλογραφία σας σχετικά με την επίθεσή σας σε περισσότερους από 2.500 καταραμένους άπιστους συγκεντρωμένους στο βουνό που ονομάζεται Μανιάκι, δίπλα στην πόλη Σκαραμαγκά [Πιθανόν εννοεί Σκάρμιγκα], η οποία βρίσκεται νότια του όρους Κουντουρίνα [πιθανόν εννοεί Κοντοβούνια]. Συνεπώς, κυνηγήσατε όσους τράπηκαν σε φυγή και απέστειλα τις κακοήθεις ψυχές τους στο χαμηλότερο επίπεδο της κόλασης, στέλνοντάς μας τα αυτιά που πιάστηκαν σε αυτή τη μάχη και στις προηγούμενες, 880 ζευγάρια συνολικά. Η επιδίωξη της νίκης και οι αδιάκοπες προσπάθειές σας για την επιτυχία των μουσουλμανικών στρατευμάτων έχουν χρησιμεύσει για να επαναφέρουν τον τίτλο του βιβλίου της ανδρείας και μας έκαναν να χαρούμε. Υποβάλαμε αμέσως την αλληλογραφία σας στην Αυτού Αυτοκρατορική Μεγαλειότητα και τα κομμένα αυτιά πετάχτηκαν στο έδαφος μπροστά από την Αυτοκρατορική Πύλη [του Παλατιού Τοπ Καπί] για να χρησιμεύσουν ως παράδειγμα. Αν θέλει ο Θεός, οι ληστές του Μοριά σύντομα θα πέσουν κάτω από τα εκδικητικά σπαθιά του Ισλάμ, όπως προτείνετε. Αυτή θα ήταν η εκδήλωση των έμφυτων ιδιοτήτων σας, της ανδρείας, του σθένους και της ισχύος που χρησιμοποιείτε στην υπηρεσία του ιερού πολέμου, που είναι καθήκον όλων μας. Προσευχόμαστε για την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου σας και εκφράζουμε την ευχή μας με αυτήν την επιστολή να κρατήσετε όλους τους Μουσουλμάνους χαρούμενους με τα περαιτέρω νέα σας για νίκες που περιμένουμε μέρα νύχτα«.

Image
ο Ιμπραήμ Πασά

Η παραπάνω επιστολή είναι εντυπωσιακή καθώς δείχνει το μένος με το οποίο καταφέρονταν στους αλλόθρησκους αλλά τον θρησκευτικό φανατισμό που διαποτίζεται από την αρχή έως το τέλος το κείμενο. Παράλληλα παρατηρούμε βάρβαρα έθιμα της εποχής όπως το να αποστέλλουν κομμένα αυτιά από την Πελοπόννησο στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να «αξιολογηθεί» και να επιβραβευτεί η πρόοδος των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Πηγές

  1. Μίμη Φερέτου Ο Παπαφλέσσας προς το Μανιάκι, Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, Αθήνα 1958 σ.224-239
  2. Γιάννης Βλαχογιάννης, Ιστορική Ανθολογία, επιμ. Άλκης Αγγέλου, εκδ. Εστία, Αθήνα, 2000, σελ.459-460
  3. Βακαλόπουλος, Απόστολος (1975). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Η Ελληνική Επανάσταση (1821-1832). 12. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελ. 387-390
  4. Νίκου Γιαννόπουλου Η Μάχη στο Μανιάκι, περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2006 σ. 6-17
  5. Ιωάννου Θ. Κολοκοτρώνη Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι διάφορα έγγραφα και επιστολαί, εκδ. Φιλαδελφέως, Αθήνα 1856 σ. 126
  6. έγγραφο δημοσιευμένο από τον νομικό Δημήτρη Μαριόλη σχετικά με τον θάνατο του Πιέρου Βοιδή Μαυρομιχάλη (ΓΑΚ Υπ. Πολέμου Φ184)
  7. Κρατσάιζεν Καρλ, Δημήτριος Κολιόπουλος-Πλαπούτας, 1827, Μολύβι σε χαρτί, 16,5 x 12 εκ. https://www.nationalgallery.gr/artwork/dimitrios-koliopoulos-plapoutas/
  8. H. Şükrü Ilıcak «Those Infidel Greeks«, Brill 2021, pp 844
  9. Οπτική αναπαράσταση της μάχης https://www.youtube.com/watch?v=46L3JM1KWpI
  10.  Ο Ιμπραήμ Πασάς. Πορτραίτο του Τζοβάνι Μπότζι. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821
  11. https://nhmuseum.gr/tmimata/mesa-stis-sylloges-tou-mouseiou/item/1823-tofilimaoimpraimaspazetaitonekropapaflessaosendeixisebasmoumetatimachistomaniakielaiografiasemousamatouandreageorgiadi1960
  12. Finlay, George. History of the Greek Revolution. Blackwood and Sons, 1861 (Harvard University) p.75

Ηλίας Μπισμπίνης ένας «άγνωστος» ήρωας του 1821

Posted on by
1

Του Γιάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Αφιερωμένο στην μνήμη του μπάρμπα Λία Σταυριανάκου από το Νύφι

Image
Σημαία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 με κεντημένη παράσταση του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο και του προφήτη Ηλία. Ανήκε στον αγωνιστή Ηλία Μπισμπίνη από τον Μυστρά.

Κατά την διάρκεια του αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας, «του ιερού αγώνος» όπως τον αποκαλούσαν οι αγωνιστές της εποχής εκείνης, πολλοί κατάφεραν να διακριθούν. Ωστόσο σήμερα ελάχιστους γνωρίζουμε και κυρίως τους πιο προβεβλημένους από του ιστορικούς της πρώτης περιόδου της απελευθέρωσης. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε έναν όχι ιδιαίτερα γνωστό αγωνιστή της Μάνης προκειμένου να μην λησμονηθεί και να μας παραδειγματίσει.

Ο Ηλίας Μπισμπίνης ή Μπισμπίκης γεννήθηκε περί τα 1790 στο χωριό Μηλέα της έξω Μάνης. Από μικρή ηλικία φάνηκε το περήφανο και φιλελεύθερο πνεύμα του καθώς σε κάποια αψιμαχία δεν δίστασε να σκοτώσει τον προεπαναστατικό καπετάνιο και προύχοντα του χωριού Γιάννη Μαυροειδή – Κυβέλο. Η δολοφονία αυτή τον ανάγκασε να φύγει και να βρει καταφύγιο προσωρινά στο Καρασπάι (Λευκόχωμα) Λακεδαίμονος και αργότερα να εγκατασταθεί μόνιμα στο χωριό Γοράνοι όπου υπήρχε και Τουρκικός πύργος. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε πως τέτοιου είδους βίαιες μετακινήσεις ήταν συχνές στην περιοχή της Μάνης καθώς οι ισχυροί ανταγωνισμοί των πατριών της περιοχής ωθούσαν τον πληθυσμό σε φονικά και μετεγκαταστάσεις. Ακόμα και το όνομα Μπισμπίνης ή Μπισμπίκης ίσως είναι ψευδώνυμο.

Το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης το 1821 τον βρήκε επικεφαλή μικρού σώματος ντόπιων (στρατιώτες της Κάτω Ρίζας) υπό την γενική ηγεσία του στρατηγού Παναγιώτη Γιατράκου που ήταν και γενικός διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων της επαρχίας Μυστρά. Διέθετε στις στρατιωτικές του επιχειρήσεις δικό του μπαϊράκι (σημαία) το οποίο διασώζεται και εκτίθεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Επάνω είχε τον προστάτη του τον Άγιο Γεώργιο και τον Προφήτη Ηλία (τον προστάτη του) αλλά και το ρητό ICXCNK (Ιησούς Χριστός Νικά). Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο αγώνας για ανεξαρτησία εκτός των εθνικών χαρακτηριστικών τα οποία είχε προκειμένου να δημιουργηθεί ανεξάρτητο ελληνικό κράτος διακατείχε και σοβαρά θρησκευτικά χαρακτηριστικά καθώς ο εχθρός ήταν αλλόθρησκος και πολλές φορές αυτό τον προσδιόριζε και εθνικά.

Ήδη από την αρχή της ελληνικής επανάστασης ο Ηλίας Μπισμπίνης συμμετείχε ενεργά στην απελευθέρωση του Μυστρά, στον εκτοπισμό των Τούρκων της Λακεδαίμονος, στην μάχη στο Βαλτέτσι και στα Δολιανά. Εκεί όμως που διακρίθηκε ήταν κατά τις επιχειρήσεις γύρω από την Τρίπολη. Στην μάχη στα Λιθοβούνια στις 18 Ιουλίου 1821,  11km από την Τρίπολη, αποκλείστηκε σε ένα χαντάκι μαζί με άλλους 18 Τσάκωνες και Λακεδαιμονίους. Φάνηκε ατρόμητος όπως αναφέρει ο Φραντζής. Η αντίσταση μάλιστα αυτών των 18 Ελλήνων οδήγησε στο θάνατο του τρομερού Αλβανού Αλιόμπεη ο οποίος θεωρείτο ισχυρότατος πολεμιστής από πλευράς των Οθωμανών. Η γενναιότητα του Ηλία Μπισμπίνη ήταν τόσο γνωστή που ο Φωτάκος, ο προσωπικός υπασπιστής του Θ. Κολοκοτρώνη αναφέρει για αυτόν απλά και περιεκτικά «Ὁ καπετάνιος οὗτος, ὁ γενναιότερος τῶν ἄλλων ὁμοίων του καπεταναίων, διότι ὅπου εὑρίσκετο μαχόμενος κατὰ τοῦ ἐχθροῦ διεκρίνετο». Κατά την εισβολή του Δράμαλη στην Πελοπόννησο συμμετείχε ενεργά στις στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον του. Στις 6 Οκτωβρίου 1822 ο Παναγιώτης Γιατράκος από το Μυστρά έγραψε στον Ηλία Μπισμπίνη που ήταν στην πολιορκία της Κορίνθου ότι ο Ρουμπής, ο οποίος μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς είχε καταφύγει στη Βαρδούνια μαζί με τους Τουρκοβαρδουνιώτες Μουρλαίους και Κιζαρμαίους έκανε αντεπαναστατικό κίνημα και διατάχθηκαν οι αδελφοί Γιώργης και Μιχαλάκης Γιατράκος να το καταπνίξουν. Από την παραπάνω επιστολή αντιλαμβανόμαστε ότι ο συγκεκριμένος καπετάνιος δεν περιορίστηκε σε επιχειρήσεις εντός της επαρχίας του αλλά συμμετείχε ενεργά και εκτός τόπου του. Κατά την διάρκεια του αγώνα στην περιοχή της Λακεδαίμονος κατέλαβε δύο οθωμανικούς πύργους τους οποίους κατείχαν οι δικοί του. Ο πύργος του Καρασπάι και ο πύργος της Πολιάνας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον φέρει η πληροφορία πως μετά την πτώση του Ναυπλίου στους Έλληνες τον Δεκέμβριο του 1822 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης εμπιστεύτηκε τον Ηλία Μπισμπίνη με προσωπική του συστατική επιστολή να μεταφέρει στην Σμύρνη τον Κιαμήλ Πασά. 

Τον Απρίλη του 1823 λόγω των σοβαρών υπηρεσιών για την πατρίδα πήρε τον βαθμό του ταξίαρχου κατόπιν πρότασης του Παναγιώτη Γιατράκου ενώ τον Μάη του ίδιου έτους προβιβάστηκε στον βαθμό του υποχιλίαρχου. Το 1824 σύμφωνα με το αρχείο της Παλιγγενεσίας πήρε τον βαθμό του χιλίαρχου ενώ το 1825 έφθασε στον βαθμό του αντιστράτηγου. Το 1828 οι έφοροι της επαρχίας Λακεδαίμονος, λόγω της αποτελεσματικότητας του, τον διόρισαν επιστάτη ευταξίας, ένα είδος αστυνόμου, της επαρχίας προκειμένου να εξασφαλίσει την ομαλή λειτουργία και φορολόγηση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων του τόπου και την προστασία τους από τυχόν κινδύνους. 

Πεθαίνοντας η σύζυγός του ήταν έγκυος και το παιδί βαφτίστηκε Ηλίας, ο οποίος δεν πέρασε καλά με τον πατριό του. Με πιστοποιητικό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Ν. Σταματελλόπουλου (Νικηταρά), Π. Γιατράκου και Καν. Δεληγιάννη χαρακτηρίστηκε ως ταγματάρχης (οπλαρχηγός 4ης τάξεως).

Image
Ο γενικός στρατιωτικός διοικητής της επαρχίας Μυστρά Παναγιώτης Γιατράκος. Υπό τις οδηγίες του ήταν ο καπετάν Ηλίας Μπισμπίνης.

Παρακάτω το χαρτί διορισμού του το 1828.

Διορίζεται άπό μέρος τής Γενικής Εφορίας ο Καπ. Ήλίας Μπισμπίνης διό νά επιστάτη τα δύο χωριά τόν «Αγιον Βασίλειον και τό Μαμουσούμπαση, διά νά συνάξη τούς σέμβρους τών δύο χωρίων δια νά δουλεύσουν τα εθνικά χωράφια καί νά δρέψουν τάς τροφάς των κατά τήν συνήθειαν και νά δίδουν τό τράτ εις τήν κοινήν κάσσαν κατά τό άτέκ, τό μέν άπό τά κουκούλια, τό ήμισυ καί τήν δεκατιάν τό δέ άπό τά γεννήματα τά τριτοδέκατα κατά τήν συνήθειαν ή δέ γεναιότης σου καπετάν Ήλία είσαι εις χρέος νά φυλάξης αυτούς τούς Ζευγίτας καί Σέμβρους άπό τούς κακοποιούς καί αχρείους διά νά τελειώσουν τήν δουλειάν τους άνεμποδίστως. ’Ακολούθησον λοιπόν ώς διορίζεσαι καί ύγίαινε. Αυτή ή συμφωνία έχει νά φυλάττηται χρόνον ολόκληρον ένα.

Image

Εν Λακεδαίμονι την 30η Ιανουαρίου 1828

Οί γενικοί έφοροι της Λακεδαίμονος   

Πηγές

  1. Στ. Καπετανάκη (2015) Οι Μανιάτες στην επανάσταση του 1821, Εταιρεία Λακωνικών Σπουδών, Αθήνα.
  2. Στ. Καπετανάκη (2008) Αριστεία του 1821 σε Μανιάτες αγωνιστές, εκδόσεις Αδούλωτη Μάνη, Μάνη.
  3. Στ. Καπετανάκη (2005) Μανιάτες Αγωνιστές του 1821, έκδοση Συλλόγου Μανιατών Καλαμάτας, Καλαμάτα.
  4. Μ. Ι. Θεοδωρόπουλου, Σπαρτιατικόν Ημερολόγιον, έτος Θ’ 1909 σ. 102 – 107
  5. Αρχείο Παλιγγενεσίας
  6. Σημαία του Ηλία Μπισμπίνη στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο http://www.nhmuseum.gr/el/ekdoseis/istoria/simaies-eleytherias/
  7. Α. Φραντζή (1839), Επιτομή της ιστορίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος, τόμ. Β, σ. 43.
  8. Φώτιος Χρυσανθόπουλος (1888). Βίοι Πελοποννησίων ανδρών και των έξωθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών, στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της επαναστάσεως. Αθήνα: Σταύρος Ανδρόπουλος, Τυπογραφείο Π. Δ. Σακελλαρίου.
  9. Αρχείο Εθνικής Βιβλιοθήκης, Α.Α.Ε.Β.Ε., κουτί 139, φάκ. αριθ. 114.
  10. Δ. Σιγαλός (1959) Η Σπάρτη και η Λακεδαίμων, ιδιωτική έκδοση.
  11. Χαρτί Διορισμού του Καπ. Ηλία Μπισμπίνη για την επιστασία των χωριών Άγιος Βασίλειος και Μαμουσούμπαση, https://www.searchculture.gr/aggregator/edm/kemnepp/000126-7376?language=en
  12. Β. Νικολούδης (2003) Η Μηλιά της Μάνης, http://www.mani.org.gr/horia/dlefktrou/milia/milia.htm

Περιστατικό Πειρατείας ανοιχτά της Μάνης το 1581

Posted on by
Απάντηση

Του Γιάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Image
Επίθεση ευρωπαικών γαλέρων σε Τουρκικό καραμουσάλι τον 16ο αιώνα

Ο 16ος αιώνας υπήρξε μια κρίσιμη περίοδος για την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς οι δυνάμεις της περιοχής συγκρούστηκαν και διαπραγματεύτηκαν για τον έλεγχο εμπορικών οδών, εδαφών και στρατηγικών πόρων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής της, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην περιοχή, ενώ οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Ισπανία και η Βενετία, προσπαθούσαν να περιορίσουν την επιρροή της.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό την ηγεσία του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1520-1566), εδραίωσε την κυριαρχία της στην Ανατολική Μεσόγειο. Μέσω στρατιωτικών επιτυχιών και διπλωματικών συμφωνιών, οι Οθωμανοί κατέλαβαν καίρια σημεία, όπως η Ρόδος (1522), η Κύπρος (1571), και ενίσχυσαν την παρουσία τους στη Βόρεια Αφρική. Η ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538 αποτέλεσε σημαντικό ορόσημο, εδραιώνοντας την οθωμανική κυριαρχία στη θάλασσα (Hess, 1970).

Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν την Ανατολική Μεσόγειο ως βάση για περαιτέρω επεκτατικές κινήσεις, ενώ ανέπτυξαν ένα δίκτυο εμπορίου που εξυπηρετούσε τις ανάγκες της αυτοκρατορίας. Η στρατηγική τοποθεσία περιοχών όπως η Κωνσταντινούπολη επέτρεψε στους Οθωμανούς να ελέγχουν τους διαδρόμους μεταξύ Ανατολής και Δύσης (Imber, 2002).

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις

Η Ισπανία και η Βενετία ήταν οι κύριοι αντίπαλοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Βενετία, ως εμπορική δημοκρατία, είχε έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση των εμπορικών οδών και των λιμανιών της. Οι συγκρούσεις μεταξύ Βενετίας και Οθωμανών, όπως ο Τέταρτος Βενετοτουρκικός Πόλεμος (1570-1573), είχαν τεράστιες επιπτώσεις για την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή (Setton, 1984).

Η ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 ήταν καθοριστική. Παρότι οι χριστιανικές δυνάμεις, υπό την Ιερή Συμμαχία, πέτυχαν σημαντική νίκη εναντίον του οθωμανικού στόλου, η νίκη αυτή δεν άλλαξε δραστικά την κυριαρχία των Οθωμανών στην Ανατολική Μεσόγειο (Crowley, 2008).

Θρησκευτικές και πολιτισμικές συγκρούσεις

Ο 16ος αιώνας χαρακτηρίστηκε από έντονες θρησκευτικές αντιπαραθέσεις μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών, οι οποίες αντικατόπτριζαν την ευρύτερη σύγκρουση πολιτισμών. Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν τη θρησκεία ως εργαλείο ενοποίησης των κατακτημένων λαών, ενώ οι χριστιανικές δυνάμεις παρουσίαζαν τους πολέμους ως ιερές σταυροφορίες (Finkel, 2006).

Παρά τις συγκρούσεις, η Ανατολική Μεσόγειος υπήρξε και χώρος ανταλλαγής πολιτιστικών και οικονομικών ιδεών. Οι εμπορικοί δρόμοι που διέσχιζαν τη Μεσόγειο συνέδεαν τη Δυτική Ευρώπη με την Ανατολή, ενισχύοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών λαών και θρησκειών (Braudel, 1995).

Συμπερασματικά η πολιτική κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τον 16ο αιώνα ήταν αποτέλεσμα σύνθετων γεωπολιτικών, θρησκευτικών και οικονομικών παραγόντων. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατάφερε να κυριαρχήσει στην περιοχή, αλλά οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η Βενετία και η Ισπανία, αντιστάθηκαν με σθένος. Οι συγκρούσεις αυτές, αν και συχνά βίαιες, διαμόρφωσαν τη γεωπολιτική πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου για τους επόμενους αιώνες.

Μέσα σε αυτό το σύνθετο γεωπολιτικό πλαίσιο ακλούθησαν και τα παρακάτω γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα στα τέλη του 1581. Τρεις Ισπανικές γαλέρες οι οποίες βρίσκονταν μεταξύ Μάνης και Κυθήρων είχαν επιδοθεί σε επιθέσεις (κούρσους) εναντίον Τουρκικών μικρών εμπορικών πλοίων τα οποία ονομάζονταν καραμουσαλί. Το περιστατικό που περιγράφεται στα παρακάτω έγγραφα αναφέρεται στην επίθεση των γαλέρων αυτών σε ένα τουρκικό πλοίο ωστόσο οι ίδιες γαλέρες είχαν επιτεθεί σε άλλα τρία 20 ημέρες πριν (Πλουμίδης ΓΣ, 2000).

ΕΓΓΡΑΦΟ 1ο (Μετάφραση από Ιταλικά)

Το παρακάτω έγγραφο το αποστέλλει ο Βενετός Προβλεπτής των Κυθήρων στον Βαίλο (πρέσβη) της Βενετίας στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να τον ενημερώσει για τα γενόμενα στο στενό του Κάβο Μαλέα. Ο Προβλεπτής του τονίζει την άγνοια του για την ύπαρξη και δράση των Ισπανών στον θαλάσσιο χώρο της νότιας Πελοποννήσου.  

«Εξοχότατε και εξαιρετικά αξιοσέβαστε κύριε,

Κατά τις περασμένες ημέρες, κατά την επίσκεψή μας στο νησί, όπως είναι το σύνηθες, επισκεφθήκαμε επίσης τον Άγιο Νικόλαο στον Αυλέμονα, όπως προβλέπεται. Εκεί βρήκαμε μια γαλέρα γαλλική και δύο τουρκικά καραμουσάλια. Το ένα ήταν μικρό, συνήθως χρησιμοποιούμενο για τη μεταφορά σιτηρών στα Χανιά, ενώ το άλλο ήταν μεγάλο και ερχόταν από την Κορώνη φορτωμένο με λάδι για την Κωνσταντινούπολη. Καθώς δεν έφεραν πιστοποιητικό υγείας, δεν τους επιτρέψαμε να κάνουν στάση και συνεχίσαμε το ταξίδι μας για να ολοκληρώσουμε την επιθεώρησή μας.

Δύο ημέρες μετά, τα εν λόγω καραμουσάλια αναχώρησαν τη νύχτα από το λιμάνι του Αγίου Νικολάου όπου βρίσκονταν. Στη συνέχεια, εμφανίστηκαν τρεις γαλέρες σε αυτά τα νερά, τις οποίες δεν γνωρίζαμε ποιας προέλευσης ήταν. Σε απόσταση περίπου 15 μιλίων από το νησί, κοντά στο Καομάλιο, οι γαλέρες κατέλαβαν τα καραμουσάλια. Οι Τούρκοι που βρίσκονταν στο μεγάλο καραμουσάλι διέφυγαν με τη βάρκα τους προς το Καομάλιο.

Σχετικά με αυτό, σήμερα λάβαμε επιστολή, ημερομηνίας 11 τρέχοντος μηνός, από τον καδή της Μονεμβασιάς, στην οποία παραπονείται ότι, ενώ γνωρίζαμε για τις γαλέρες, δεν προειδοποιήσαμε τα καραμουσάλια και, εξαιτίας αυτού, οι γαλέρες έφυγαν από το νησί μας και προέβησαν στην εν λόγω αιχμαλωσία. Αυτό όμως είναι αντίθετο με την αλήθεια, διότι το περιστατικό συνέβη όπως περιγράφεται παραπάνω και όχι διαφορετικά. Εμείς δεν φέρουμε καμία ευθύνη καθώς δεν γνωρίζαμε τίποτα.

Για αυτό, ενημέρωσα επίσης τους εξοχότατους άρχοντες της Κρήτης. Θέλησα, επίσης, να ενημερώσω την Εξοχότητά σας, ώστε αν προκύψει οτιδήποτε σχετικό με το γεγονός αυτό, όπως συνέβη, να γνωρίζετε σχετικά.

Από τα Κύθηρα, 13 Οκτωβρίου 1581
Γερόνιμο Καπέλλο, Προβλεπτής και Καπετάνιος

Στην πίσω όψη: Προς τον εξοχότατο κύριο Πάολο Κονταρίνι, Μπαΐλο στην Κωνσταντινούπολη.«

ΕΓΓΡΑΦΟ 2ο (Μετάφραση από Ιταλικά)

Για το ίδιο περιστατικό ένα μήνα μετά περίπου από τα γεγονότα ο Τούρκος Καδής (δικαστής) της Μονεμβασιάς απευθυνόμενος στον Βενετό Προβλεπτή των Κυθήρων διερωτάται για την πραγματική εξέλιξη των γεγονότων προκειμένου να δώσει και εκείνος αναλυτική αναφορά στην Κωνσταντινούπολη. 

«Μεγαλοπρεπέστατε, εξοχότατε, σοφότατε και υπερλαμπρότατε κύριε Προβλεπτά και Καστελάνο του νησιού των Κυθήρων, χαιρετισμούς με κάθε οφειλόμενη και αρμόζουσα ευλάβεια.

Η παρούσα επιστολή μου είναι για να σας ενημερώσω ότι προσήλθαν ενώπιόν μου, ενώ καθόμουν στον τόπο που μου αρμόζει… μερικοί μουσουλμάνοι, εν μέρει από την Κορώνη, εν μέρει από την Κωνσταντινούπολη και άλλοι από διάφορα μέρη. Αυτοί δήλωσαν ότι ταξίδευαν με ένα καραμουσάλι που φόρτωναν στην Κορώνη με λάδι και άλλα αγαθά για να κατευθυνθούν στην Κωνσταντινούπολη. Λόγω κακοκαιρίας, ήρθαν στο λιμάνι σας, που ονομάζεται Αυλέμονας, και ότι η Εξοχότητά σας εισήλθε στο καραμουσάλι και τους είπε ότι πριν από 20 ημέρες τρεις ισπανικές γαλέρες είχαν αιχμαλωτίσει μερικά τουρκικά καραμουσάλια, αλλά προς το παρόν είχαν φύγει και δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας.

Με βάση τα λόγια της Εξοχότητάς σας, αυτοί αναχώρησαν τη νύχτα για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Όμως το πρωί, όταν οι εν λόγω γαλέρες βγήκαν από το νησί σας, κατέλαβαν το καραμουσάλι με το φορτίο του. Εκείνοι εισήλθαν στη βάρκα τους, διέφυγαν και έφτασαν εδώ. Μου ζήτησαν μια επιστολή για να την παραδώσουν στην Πύλη του ευτυχέστατου Μεγάλου Κυρίου, που να είναι πολλά τα χρόνια του. Δεν ήθελα να τους δώσω τέτοια επιστολή, όπως ισχυρίστηκαν, καθώς είμαστε γείτονες. Τους είπα ότι θα γράψω στην Εξοχότητά σας για να μάθω την αλήθεια για το πώς έχουν τα πράγματα και ότι τότε δεν θα διστάσω να πω την αλήθεια. Γράφω, λοιπόν, για αυτόν τον λόγο στην Εξοχότητά σας, για να μάθω από εσάς την αλήθεια, καθώς φαίνεται ότι οι γαλέρες αυτές έβγαιναν από τον τόπο σας και αιχμαλώτισαν τα πλοία, όπως έκαναν με τέσσερα καραμουσάλια, ένα από τα οποία ανήκε στον γιο του Καπιγλίμπαση, ο οποίος κατευθυνόταν στην Αραβία για να καλέσει τους Πασάδες στον γάμο του Γαληνότατου Κυρίου.

Τώρα είναι ανάγκη να δώσουμε αναφορά για αυτό το καραμουσάλι, όπως μας ζητήθηκε. Εάν γνωρίζατε εκ των προτέρων ότι οι κουρσάροι βρίσκονταν στον τόπο σας και δεν μας το αναφέρατε, αν τους δώσατε προμήθειες ή αν δεν γνωρίζατε πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα ή τι έκαναν και αν οι γαλέρες βρίσκονταν εκεί, δώστε μας πληροφορίες με τις επιστολές σας. Έτσι θα μπορέσουμε κι εμείς να γράψουμε την αλήθεια.

Αναμένουμε την απάντηση της Εξοχότητάς σας με αυτή τη βάρκα, καθώς αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται εδώ για να παραλάβουν την επιστολή. Τίποτε άλλο, να είναι πολλά τα χρόνια σας.

Ο Μεγάλος Καδής της Μονεμβασιάς και της πρώην Μάνης».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί η προσπάθεια με διπλωματικό τρόπο του Τούρκου Καδή να μάθει τι έχει συμβεί στην πραγματικότητα χωρίς να προσβάλει ή να έρθει σε αντιπαράθεση με τον Βενετό Προβλεπτή των Κυθήρων. Ο όρος «γείτονες» που χρησιμοποιεί στο έγγραφο του αναγνωρίζει την έννοια του συνόρου και φυσικά των εμπορικών, πολιτικών και κοινωνικών συναλλαγών που την περίοδο εκείνη δεν ήθελε καμιά από τις δύο δυνάμεις να διαρραγούν. Παράλληλα τον ενημερώνει ότι απευθύνεται σε εκείνον για να μάθει την αλήθεια πριν απυθυνθεί στον Σουλτάνο.

Τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζει η υπογραφή του Τούρκου Καδή με τον όρο «της πρώην Μάνης». Πιθανότατα με την φράση αυτή δηλώνει ότι η Μάνη έστω και «θεωρητικά» υπαγόταν νομικά στην επαρχία της Μονεμβασιάς την περίοδο εκείνη καθώς στην περιοχή της δεν υφίστατο πρακτικά Τουρκική εξουσία στις οικονομικές ή κοινωνικές συναλλαγές ή αντιδικίες των κατοίκων σύμφωνα με τον Ισλαμικό νόμο. Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι μόλις μια δεκαετία πριν μέχρι τον Ιούλιο του 1570 το κάστρο του Πόρτο Κάγιο λειτουργούσε κανονικά έχοντας ενεργή τουρκική φρουρά με τον ανάλογο Αγά. Είναι πιθανό τότε να είχε οριστεί και ο ανάλογος Καδής που εν τέλει τέθηκε στην Μονεμβασιά μετά την κατάληψη του κάστρου από τους Μανιάτες και Βενετούς. (Τσικνάκη, 2012).  

Σημειώσεις

  • Ο καδής είναι ιεροδίκης που δικάζει με βάση το θρησκευτικό νόμο (σαρία), ενώ ασκεί επίσης εξωδικαστικές λειτουργίες, όπως η διαμεσολάβηση, η κηδεμονία επί ορφανών και ανηλίκων, καθώς και η εποπτεία και ο έλεγχος των δημοσίων έργων. Η λέξη «καδής» προέρχεται από ένα αραβικό ρήμα που σημαίνει να «κρίνει» ή να «αποφασίσει».
  • Καραμουσάλι s. m. [από το τουρκ. qarāmussāl, μέσω το γρ. mod.]. – Είδος ιστιοφόρου, για φορτίο, που χαρακτηρίζεται από ψηλό κάστρο πρύμνης, που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι από τον 13ο έως 17ο αιώνα.
Image
Χάρτης των Κυθήρων του 1574. Διακρίνεται το λιμάνι του Αγίου Νικολάου και η Ελαφόνησος. Ενδιαφέρον αποτελεί ότι σε διάφορους χάρτες της εποχής αναγράφεται λάθος ο Κάβο Μαλέας ως κάβος της Μάνης.

Πηγές

  • Braudel, F. (1995). The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II (Vol. 1). HarperCollins.
  • Crowley, R. (2008). Empires of the Sea: The Siege of Malta, the Battle of Lepanto, and the Contest for the Center of the World. Random House.
  • Finkel, C. (2006). Osman’s Dream: The History of the Ottoman Empire. Basic Books.
  • Hess, A. C. (1970). «The Evolution of the Ottoman Seaborne Empire in the Age of the Oceanic Discoveries, 1453-1525.» The American Historical Review, 75(7), 1892-1919.
  • Imber, C. (2002). The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power. Palgrave Macmillan.
  • Setton, K. M. (1984). The Papacy and the Levant (1204-1571), Volume IV: The Sixteenth Century. The American Philosophical Society.
  • Πλουμίδης ΓΣ. (2000). Περιστατικά Πειρατικής Λείας τέλη 16ου αιώνα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
  • Τσικνάκη Γ. Κ. (2012). Το φρούριο του πόρτο Κάγιο στην Μάνη, Λακωνικαί Σπουδαί, τόμος 20, Αθήνα. 
  • Biblioteca Riccardiana, Ricc. 1978, ERASMO MAGNO DA VELLETRI, Imprese delle galere toscane, Sec. XVI fine-XVII inizi (1597-1616), Assalto ad un caramussale turco, c. 129r, http://www.istitutodatini.it/biblio/images/it/riccard/1978/dida/129r.htm
  •  B. Hallaq, Wael (2009). An Introduction to Islamic law. Oxford University Press. σελίδες 175–6. ISBN 9780521678735
  • Online Dictionary, Institute of the Italian Encyclopedia founded by Giovanni Treccani, caramussale, https://www.treccani.it/vocabolario/caramussale/
  • https://nwcartographic.com/products/greece-cerigo

26 Ιουλίου 1822

Posted on by
Απάντηση

“Σπεύσατε στα Δερβενάκια”

Του Ιωάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Image
Μάχη στα Δερβενάκια – καλλιτεχνική απεικόνιση από το Greek Herald

Μια από τις σημαντικότερες μάχες τις σύγχρονης ελληνικής στρατιωτικής ιστορίας, με σοβαρό αντίκτυπο στα γεωπολιτικά γεγονότα, ήταν η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια τον Ιούλιο του 1822.

Μετά από την τελική ήττα και τον θάνατο του Αλή Πασά, οι οθωμανικές δυνάμεις υπό τον Χουρσίτ πασά, οι οποίες είχαν σταθμεύσει στη Λάρισα (μεγάλο οθωμανικό στρατιωτικό κέντρο της εποχής), κινήθηκαν νότια, για να αντιμετωπίσουν την ελληνική επανάσταση με ισχυρότατο εκστρατευτικό σώμα. Επικεφαλής του εκστρατευτικού σώματος ήταν ο Μαχμούτ Πασάς ή αλλιώς Δράμαλης καθώς είχε γεννηθεί στην Δράμα. Το στρατιωτικό αυτό σώμα αποτελούνταν από πυροβόλα, 24.000 πεζούς και ιππικό καθώς και 6.000 βοηθητικό – υποστηρικτικό προσωπικό. Μαζί με τον Δράμαλη θα εκστράτευαν και πλήθος μπέηδων και αγάδων από την Μακεδονία, την Αλβανία, την Ήπειρο, την Θεσσαλία και την Θράκη όπως ο Ζίχναλή Χασάν Πασάς, ο πρώην Μέγας Βεζίρης Τοπάλ ή Σεΐντ Αλή Πασάς, ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Ερήπ Αχμέτ Πασάς, ο Χασάν Κασάμπασης, ο Τσαρκατζή Αλή Πασάς, ο Μόραλη Αλή Πασάς, ο Δελή ή Ντελή Αχμέτ, ο Δελήμπασης κ.ά. Αποστολή του ήταν να καταστείλει την ελληνική επανάσταση η οποία είχε εδραιωθει πάνω από ένα έτος στην Πελοπόννησο και να αναλάβει καθήκοντα του Μόρα – Βαλεσή (διοικητού του Μοριά).

Κατά την διάρκεια της καθόδου του στον Μοριά, ο Δράμαλης έσπερνε τον φόβο και τον πανικό. Στα τέλη Ιουνίου φθάνει στο Ζητούνι (Λαμία) ενώ την 1η Ιουλίου πυρπολεί την Θήβα. Παρακάμπτει την Ακρόπολη των Αθηνών όπου φυλασσόταν από 500 άνδρες και προχωρεί προς την Πελοπόννησο. Κανείς από τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς δεν στάθηκε να τον πολεμήσει. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μάλιστα έγραψε στην κυβέρνηση:

 “Σας στέλω 30.000 Τούρκους για να μονοιάσετε. Κάμετέ τους ότι θέλετε. Εγώ υπόσχομαι να μην αφήσω άλλους να περάσουν και αναλαμβάνω τον Σερασκέρ Χουρσίτ πασά.”

Σκοπός του Δράμαλη ήταν να τρομοκρατεί με τις μεθόδους βίας και με τον όγκο του στρατού του, ο οποίος έμοιαζε με ανθρώπινο ποτάμι να τροφοδοτεί τον πανικό. Στις 5 Ιουλίου φθάνει στην Κόρινθο ενώ στις 7 την καταλαμβάνει αμαχητί καθώς ο φρούραρχος της Αχιλλέας Θεοδωρίδης την εγκατέλειψε. Έπειτα ορμητικά και με ισχυρή αυτοπεποίθηση εφόσον κανείς δεν είχε σταθεί στο διάβα του εισέβαλε στην κοιλάδα του Άργους. Εκεί προκειμένου να τρομοκρατήσει τον τοπικό πληθυσμό και να περάσει αμαχητί δια της βίας στην υποταγή του προέβη σε ωμότητες και σφαγές.

“ένθα έμενον άταφα και όζοντα πτώματα γονέων, και αδελφών, συγγενών και φίλων, άλλα μεν εστημένα όρθια εντός των ληνών και έχοντα παρά τους πόδας τας κεφαλάς, άλλα εις τους τοίχους όρθια επίσης και επί των τοίχων αι κεφαλαί με εξωρυγμένους τους οφθαλμούς, και άλλα ερριμένα το εν επί του άλλου εις το μέσον των οδών, τα πλείστα ακέφαλα…”

            Σε αυτή την δύσκολη στιγμή για τον τόπο και τον λαό της Πελοποννήσου έπρεπε να παρθούν και γενναίες αποφάσεις καθώς ακόμα και η κυβέρνηση από φόβο της σύλληψης διέφυγε σε πλοία. Την 10η Ιουλίου του 1822 στον Αχλαδόκαμπο, στο Χάνι του Αγά πασά, έγινε πολεμικό συμβούλιο, στο οποίο έλαβαν μέρος οι: Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Δημήτριος Υψηλάντης, Αρχιμανδρίτης Φλέσσας, Πάνος Κολοκοτρώνης, Διονύσιος Ευμορφόπουλος, τα παιδιά του Πέτρου Μαυρομιχάλη, Γιωργάκης και Ιωάννης, καθώς και οι Λακεδαιμόνιοι Παναγιώτης Κρεββατάς, Αντώνιος Κουμουστιώτης, Πέτρος Αναγνωστόπουλος (Μπαρμπιτσιώτης), Ανδρέας και Θεόδωρος Ζαχαρόπουλος. Εκεί αποφασίστηκαν τα εξής:

  1. Φύλαξη των πηγών νερού και καίριων σημείων ώστε ο Δράμαλης να απομονωθεί στον Αργολικό κάμπο. Παράλληλα δηλητηρίαζαν με νεκρά ζώα άλλες πηγές ώστε ο στρατός να μην έχει πρόσβαση σε νερό.
  2. Καύση και δέσμευση όλων των σιτηρών και ζώων της Αργολίδας (καμένη γη)  προκειμένου ο στρατός του Δράμαλη να περιοριστεί και να δεινοπαθήσει από την πείνα. 
  3. Αιφνιδιαστική κατάληψη του παλαιού κάστρου του Άργους με ισχυρή και αξιόμαχη δύναμη προκειμένου να οδηγήσει σε κωλυσιεργία και καταπόνηση των στρατευμάτων του.

Το παραπάνω σχέδιο τέθηκε άμεσα σε εφαρμογή. Κάηκαν εκτεταμένες εκτάσεις γης προκειμένου το οθωμανικό ιππικό να μην έχει τίποτα να φάει. Παράλληλα απομακρύνθηκαν όλα τα ζώα από την περιοχή με αποτέλεσμα το στράτευμα να πεινάσει. Επιπλέον πολλά πηγάδια στην περιοχή του Άργους δηλητηριάστηκαν ενώ άλλα φυλάσσονταν επιμελώς με αποτέλεσμα η παροχή νερού στο στράτευμα να είναι ελλιπής και να εξαπλωθούν ασθένειες.

Κίνηση υψηλής στρατιωτικής σημασίας ωστόσο ήταν η κατάληψη του παλαιού κάστρου του Άργους (Λάρισα ονομαζόμενο). Οι καπετάνιοι Αθανάσιος Καρύγιαννης, Πέτρος Μπαρμπιτσιώτης, Αντώνης Κουμουστιώτης, Θεόδωρος Ζαχαρόπουλος με Λάκωνες καθώς και ο Γιώργος και Ιωάννης Μαυρομιχάλης, Ηλίας Σαλαφατίνος με Μανιάτες και ο Πάνος Κολοκοτρώνης με Αρκάδες, συνολικής δύναμης 700 ανδρών κατέλαβαν το φρούριο. Το εγχείρημα ήταν επίφοβο και για αυτό θεωρήθηκε σπουδαίο. Η δύναμη που ανέβηκε στο φρούριο ήταν ιδιαίτερα αξιόμαχη για αυτό και άντεξε στην πολιορκία των επόμενων ημερών προκαλώντας ιδιαίτερες φθορές στα σουλτανικά στρατεύματα που προσπαθούσαν μάταια να καταλάβουν την θέση του κάστρου. Μόνο λόγω έλλειψης τροφοδοσίας και κυρίως νερού αποφασίστηκε η εγκατάλειψη του κάστρου. Στις 22 και 23 του μηνός ο Κολοκοτρώνης, έπειτα από γόνιμη επανεκτίμηση, εφαρμόζει γενικευμένη επίθεση, «ολοτρόγυρα», όπως ο ίδιος λέει, σε μία προσπάθεια να φθάσουν οι ελληνικές δυνάμεις ως τα τείχη. Οι πολιορκούμενοι, αφού έκαναν «φανό», αξιοποίησαν την ευκαιρία και εξήλθαν επιτυγχάνοντας να διασπάσουν τον κλοιό και να ενωθούν τις πρωινές ώρες με τους επιτιθέμενους. Το σχέδιο φθοράς είχε στεφθεί με επιτυχία. Οι Τούρκοι βρήκαν ένα άδειο κάστρο.

Τις αμέσως επόμενες μέρες στο πολεμικό συμβούλιο που ακολούθησε υπήρξε διχογνωμία των επαναστατών για το πως θα αντιδράσει ο Δράμαλης. Οι Μανιάτες και αρκετοί άλλοι Πελοποννήσιοι θεώρησαν πως θα προστρέξει για βοήθεια στην Τρίπολη και άρα εκεί έπρεπε να δοθεί το βάρος της αμύνης. Ο Κολοκοτρώνης ωστόσο θεωρούσε πως ο Δράμαλης θα κινηθεί προς τον Ισθμό της Κορίνθου προκειμένου να δεχθεί τροφοδοσία από τον στόλο. Σε μια θυελλώδη διαφωνία που ακολούθησε τα στρατεύματα των επαναστατών τράβηξαν χωριστές διαδρομές. Μέρος των Μανιατών ακολούθησε τον Κολοκοτρώνη όπως ο Γαλάνης Κουμουνδουράκης, ο Χριστόδουλος Καπετανάκης, ο Μούρτζινος, Γιατράκος κ.ά.

Βασικό σχέδιο του Κολοκοτρώνη ήταν ο αποκλεισμός του θηριώδους αλλά καταπονημένου στρατού του Δράμαλη στα Δερβενάκια και η τελική εξόντωση του. Μόλις επιβεβαίωσε ότι ο στρατός του εχθρού κινείται προς την Κόρινθο αιτήθηκε και εγκρίθηκε από την Πελοποννησιακή Γερουσία διαταγή άμεσης και υποχρεωτικής στρατολόγησης. Το προτότυπο της διαταγής φυλάσεται στο μουσείο Μπενάκη.

Image
το πρωτότυπο της διαταγής της Πελοποννησιακής Γερουσίας

Η Πελοποννησιακή [Γερουσία]

Προς τους υπεφόρους προκρίτους κ΄ άπαντας […] Ζάτουνας, Ατσιχ[όλου], Μπέλεσι, έως άσπρα σπίτια κ΄ Σέρβου, κ΄ όλων των χωρίων Λιοδώ[ρας]

Ιδού αποστέλεται ο Κάπος Παρασκευάς Κολιόπ[ου]λος δια να συνάξη στρατιώτας από […] χρόνων μέχρι 60, όλοι εις τον πόλεμον με όπλα, με ξύλα, με πέτρας, κ΄ μ’ ό,τι άλλο φθοροποιόν εις τον εχθρόν, διότι εχαθήκαμε. Διατάττεσθε λοιπόν όλοι οι Χριστιανοί να εκκινήσετε εις τα Δερβένια δια την υπεράσπισιν της Πατρίδας. Προσέξατε μη παρακούσετε διότι ο ρηθείς Καπετάνιος έχει το πληρεξούσιον να καίει οσπίτια και να τιμωρεί τους απειθείς και λειποτάκτας. Πράξατε αφεύκτως ως διατάττεσθε.

‍Την 7 Ιουλίου 1822

Τρίπο[λη]

Κολοκοτρώνης

Δημητράκης Πλαπούτας

‍Υπογραφές Γερουσίας

Ασημάκης Φωτήλας Αντιπρόεδρος

Ιωάννης Γ. Οικονομίδης

Ηλίας Καράπαυλος

Δημήτριος Καλαμαριώτης[…]

Σφραγίδες:

Η ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΗ ΓΕΡΟΥΣΙΑ 1821, με σύμβολα τον σταυρό και τον αναγεννώμενο φοίνικα

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, με σύμβολα τον σταυρό και την άγκυρα

 Από την παραπάνω επιστολή προκύπτει η αποφασιστικότητα και η γενναιότητα ανθρώπων όπως ο Κολοκοτρώνης οι οποίοι γνώριζαν πως “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Είχαν βαθιά την πεποίθηση μέσα τους πως αν δεν ταρακουνήσουν ακόμα και με απειλές και με βία τον ραγιά θα παραμείνει ραγιάς χάνοντας το momentum της στιγμής. Τελικά μέσα από μεγάλες δυσκολίες μέσα σε 20 ημέρες συγκεντρώθηκε ένα πλήθος 2.500 ανδρών, ελλιπώς εξοπλισμένων, άμαθων και φοβισμένων στον πόλεμο ικανών όμως να προκαλέσουν πανικό στον εχθρό. Λίγο πριν την μάχη ο Κολοκοτρώνης ανέβηκε σε έναν λόφο και προκειμενου να εμψυχώσει τους άνδρες τους είπε:

“Σήμερα ο καθείς από εμάς θα καταδιώκη πολλούς, θα πάρητε λάφυρα πολλά και θησαυρούς του Αλή Πασιά θα τους μοιράζετε με το φέσι τα φλωριά, όπου τα έχουν οι Τούρκοι, είναι χρήματα χριστιανικά. Τα είχεν ο τύραννος της Ηπείρου παρμένα από τους αδελφούς μας. Ο Άγιος Θεός μας τα έστειλε και είναι κελεπούρι δικό μας. Αύριον αυτήν την στιγμήν θα σας ιδώ όλους με τ’ άρματα των Τούρκων, με τ’ άλογά τους, λαμπροφορεμένους με τα ρούχα τους. Ο Θεός είναι με ημάς να μή σας μέλλη τίποτε…”

            Ο Γέρος του Μοριά αποδείχτηκε προφητικός. Στις 26 – 27 – 28 Ιουλίου του 1822 οι Οθωμανικές δυνάμεις δέχτηκαν ένα μπαράζ συντριπτικών ηττών με κύριους συντελεστές τον Δ. Υψηλάντη, τον Θ. Κολοκοτρώνη και τον Νικηταρά στα Δερβενάκια, στο Αγιονόρι και στον Άγιο Σώστη που με αποτέλεσμα πάνω από 3.000 νεκρούς για το Οθωμανικό στρατόπεδο και πλήρης αποδιοργάνωση του. Ο απόηχος της νίλας του Δράμαλη όπως έμεινε στην ιστορία η μεγαλύτερη ήττα του τουρκικού στρατού στην σύγχρονη στρατιωτική ιστορία είχε πολλαπλά οφέλη. Οι Έλληνες αναθάρρησαν και απέκτησαν αυτοπεποίθηση, πλήθος λαφύρων και πολεμοφοδίων σε ελληνικά χέρια και εξασφάλισαν σε βάθος χρόνου ότι ο Μοριάς θα παρέμενε σε ελληνικά χέρια.

Image
Γιαταγάνι του Μαχμούτ Πασά Δράμαλη (λάφυρο) Μουσείο Μπενάκη

Πηγές

  • Α. Βακαλόπουλος «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821» Αθήναι 1971, σ. 206-212
  • Κ. Παπαρηγόπουλος «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» τ.7ος, σ.91-95
  • Σαμπατακάκη Μαρία, Γιαννόπουλος Νίκος, Ψωμάς Λάμπρος, Δεληγιάννης Περικλής, Δερβενάκια 1822 Ο Κολοκοτρώνης εξοντώνει την στρατιά του Δράμαλη, περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκσόσεις Περισκόπιο 2009
  • Φωτάκου (Χρυσανθόπουλος Φώτιος) «Απομνημονεύματα για την Επανάσταση του 1821«, Εκδόσεις Βεργίνα 1858
  • Κατσουλάκος Θεόδωρος, Η συμβολή των Λακεδαιμονίων στην προάσπιση της ακρόπολης του Άργους (Ιούλιος 1822), Αργολική Βιβλιοθήκη, 2010, https://argolikivivliothiki.gr/2010/12/19/the-contribution-of-the-lacedaemonians-to-the-defense-of-the-argos-citadel/
  • https://greekherald.com.au/culture/history/this-day-greeks-claim-victory-over-ottomans-battle-dervenakia/

25η Μαρτίου 1821 μύθος ή πραγματικότητα

Posted on by
1

Του Ιωάννη Μιχαλακάκου

εκπαιδευτικού

Image
Η ορκομωσία των Αγωνιστών Θεόδωρος Βρυζάκης 1865

            Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει πολύ η συζήτηση σχετικά με την πραγματική ημερομηνία έναρξης της Ελληνικής επανάστασης του 1821. Η συζήτηση αυτή μάλιστα έχει επεκταθεί τόσο πολύ από σύγχρονους αναθεωρητές της ιστορίας που αμφισβητούν όχι μόνο τις ημερομηνίες αλλά ακόμα και τα εθνικά κίνητρα του εν λόγω κινήματος και τους ίδιους τους αγωνιστές που βίωσαν τα γεγονότα. Ανεξαρτήτως του λόγου που συμβαίνει αυτή η τάση αναθεώρησης είτε είναι η αγωνιώδης αναζήτηση της αλήθειας ή η αποσύνδεση του αγώνα με το θρησκευτικό συναίσθημα ή ιδεολογικά κίνητρα το παρόν άρθρο έχει σκοπό να φωτίσει τα πραγματικά γεγονότα προκειμένου ο πολίτης να μην συγχέεται και παραπληροφορείται.

            Αρχικά πρέπει να ξεδιαλυθεί στο νου του αναγνώστη τι σημαίνει κήρυξη της επανάστασης εκείνη την εποχή. Επί της ουσίας το θρησκευτικό συναίσθημα των αγωνιστών ήταν απολύτως συνυφασμένο με την εθνική τους συνείδηση και την πολιτική τους σκέψη. Αυτός ήταν και ο λόγος όπου έχουμε ιερές δοξολογίες πριν την εκκίνηση κάθε στρατιωτικής επιχείρησης με σκοπό να «ευλογηθούν τα όπλα». Αδιαμφισβήτητο είναι επίσης το γεγονός ότι πριν την 25η Μαρτίου είχαν προηγηθεί όχι μόνο ιερές δοξολογίες για να ευλογηθούν οι αγωνιστές αλλά και ένοπλα γεγονότα που είχαν σκοπό την προπαρασκευή του κινήματος.

            Τον Απρίλιο του 1820 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μετά από σύσκεψη που είχε με εκπροσώπους της φιλικής εταιρείας δέχτηκε τον ηγετικό ρόλο. Του δόθηκε το ψευδώνυμο «Καλός» και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου «α.ρ.» για να υπογράφει τις επιστολές του. (Brewer, 2019). Ήταν υπασπιστής του Τσάρου και ήλπιζε σε βοήθεια των Ρώσων ως ομόδοξων μετά τις πρώτες επιτυχίες του εν λόγω κινήματος. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον ποταμό Προύθο σε μια κίνηση casus belli για την Οθωμανική διοίκηση. (Τσέα Μ, 2021) Δύο μέρες μετά στις 24 Φεβρουαρίου, μετά από δοξολογία στον ναό των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, εκδίδει την πρώτη επαναστατική διακήρυξη που απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες και τους καλεί να λάβουν τα όπλα «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». (Αργολική Βιβλιοθήκη, 2020). Το σχέδιο του προέβλεπε να επαναστατήσει ταυτόχρονα και η νότια Ελλάδα και να υπάρχει πίεση από βορρά και νότο. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό όχι μόνο λόγω της καταστροφής των δυνάμεων του στην Μολδοβλαχία αλλά και λόγω πρακτικών ζητημάτων επικοινωνίας και διστακτικότητας στο νότο.

Image
Η Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο, σε χαρακτικό του α’ μισού του 19ου αιώνα.Εδώ στις 24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη της επανάστασης.

            Στην νότια Ελλάδα ήδη από τις 16 Μαρτίου σύμφωνα με τοπικές παραδόσεις που έχουν καταγραφεί στο χειρόγραφο του Μιχ. Δέφνερ το 1875 έχουμε κατόπιν συνεννόησης με τους προκρίτους στην Μάνη, επαναστατική κίνηση στο Λεωνίδιο από τους Τριαντινό και Ράμφο. (Τσαγγούρης Π, 2014). Ταυτόχρονα στην Αχαΐα προκειμένου να καμφθούν οι τυχόν δισταγμοί των εκεί προκρίτων αλλά και για να μην πάρουν οι τούρκοι τους φόρους των Ρωμιών γίνονται κρούσεις στις 14 Μαρτίου από τον Νικόλαο Σολιώτη στην θέση Αγρίδι και στις 16 Μαρτίου από τους Χονδρογιανναίους στην θέση Χελονοσπηλιά. (Οικονόμου Μ, 1874). Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία στις 18 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα υπό τον Π.Π. Γερμανό αποφασίζεται η μαζική συμμετοχή της περιοχής στην επανάσταση υψώνοντας το τοπικό λάβαρο (ΓΕΕΘΑ). Αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών ήταν η πολιορκία και απελευθέρωση των Καλαβρύτων (21 – 25 Μαρτίου).

            Την ίδια μέρα στην Αρεόπολη της Μάνης (τότε Τσίμοβα), σύμφωνα με τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη «την 17ην Μαρτίου οι πρόκριτοι της Μάνης συνεννοήθησαν να λάβωσι τα όπλα κατά των Τούρκων». Απότοκο της κήρυξης της επανάστασης στην Μάνη ήταν η αναίμακτη κατάληψη της πόλεως της Καλαμάτας από όπου στις 23 Μαρτίου του 1821 εξεδόθη η «Προειδοποίησης προς τας Ευρωπαϊκάς αυλάς». (Καπετανάκη, 2020). Το πρώτο κείμενο επί της ουσίας που γνωστοποιούσε την επανάσταση στο εξωτερικό εμφανίζοντας την ελληνική επανάσταση ως κίνημα εθνικό και όχι ως κοινωνική στάση. Ο Θ. Κολοκοτρώνης αναφέρει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματα του «Το κίνημα μας έγινε εις τας 22 Μαρτίου εις την Καλαμάτα….».    

            Από τα παραπάνω λοιπόν εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί ο εορτασμός της έναρξης της επανάστασης ορίστηκε στις 25 του Μάρτη και όχι νωρίτερα. Η φιλική εταιρεία και ο αρχηγός της Αλέξανδρος Υψηλάντης ήδη από το 1820 επεξεργάζονταν διάφορα σχέδια οργάνωσης ενός επαναστατικού κινήματος. Τελικά με την συνδρομή του Παπαφλέσσα και άλλων μελών της φιλικής εταιρείας κατέληξαν στο «Σχέδιον Γενικόν» πιθανότατα τον Οκτώβριο του 1820 στο Ισμαήλιο της Μολδοβλαχίας (Παπαδόπουλος Σ, 1977). Στο σχέδιο αυτό προέβλεπε  ταυτόχρονη έκρηξη της επανάστασης από βορρά και νότο με ημέρα έναρξης την 25η Μαρτίου του 1821. (Σπηλιάδη Ν, 1851). Βάση αυτής της ημερομηνίας κινήθηκαν και τα παραπάνω προεπαναστατικά γεγονότα.

            Η ημερομηνία αυτή δεν επελέγη τυχαία. Πρώτα απ όλα είχε τεράστια συμβολική σημασία για τους Έλληνες. Η 25η Μαρτίου είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Ο ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Σύμφωνα με τον Τρικούπη «ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Πέραν του θεολογικού συμβολισμού που θα ευλογούσε τον αγώνα είχε και πρακτικό λόγο εφαρμογής. Η μεγάλη συγκέντρωση Ελλήνων στις εκκλησίες δεν θα κινούσε τις υποψίες των Τούρκων από την μια και από την άλλη θα μπορούσαν πολύ εύκολα να ενημερωθούν για το επερχόμενο κίνημα και το ξέσπασμα της επανάστασης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι τότε δεν υπήρχαν εύκολοι και άμεσοι τρόποι επικοινωνίας και έπρεπε να χρησιμοποιούν ημερομηνίες – σημεία αναφοράς για την εκτέλεση του σχεδίου.

Image
Το επίσημο διάταγμα της καθιέρωσης της 25ης Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού

            Με την λογική αυτή στις 15 Μαρτίου του 1838 επί βασιλείας του Όθωνα καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου ως επίσημη ημερομηνία εορτασμού της εθνικής ανεξαρτησίας και παλιγγενεσίας. (Φουρτούνης Β, 2017). Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και οι αγωνιστές του 1821 που συμμετείχαν στις προεπαναστατικές δράσεις ήταν σύμφωνοι με την παραπάνω επιλογή. Χαρακτηριστικό είναι το αδημοσίευτο εξοδολόγιο του Ιωάννη Κατσή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη ο οποίος μάλιστα ήταν από τους πρώτους απελευθερωτές της Καλαμάτας και τους πρωταγωνιστές των πρώτων ημερών. Ο Φωτάκος αναφέρει χαρακτηριστικά «τὴν δὲ πρωΐαν τῆς 23 Μαρτίου, ἦλθον (στην Καλαμάτα) ὁ Κατσῆς Μαυρομιχάλης, ὁ Ἠλίας Κατσάκος Μαυρομιχάλης, τῇ ἰδίᾳ δὲ ἡμέρᾳ ἦλθον ὁ Γεώργιος Καπετανάκης, ὁ Ἰωάννης Καπετανάκης….». Στο εξοδολόγιο αυτό αναφέρει κατηγορηματικά ο αγωνιστής τα έξοδα του

“Σημείωσις των όσων έχω εξοδεμένα εις ας διάφορας κατά καιρόν εκστρατείας μου από την αρχή της επαναστάσεως 1821: μαρτίου 25”

Image
Το εξοδολόγιο του Κατζή Μαυρομιχάλη

Το παραπάνω έγγραφο έχει γραφτεί το 1825 στο Ναύπλιο. Είναι λοιπόν ολοφάνερο ότι για τους αγωνιστές της εποχής εκείνης όλη αυτή η συζήτηση για το πότε ξεκίνησε η Ελληνική επανάσταση αποτελεί θέμα ανούσιο και χωρίς περιεχόμενο. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε πως οι περισσότεροι μεγάλοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 βρίσκονταν εν ζωή όταν οι Βαυαροί επισημοποίησαν την 25η Μαρτίου ως ημέρα εθνικής επετείου.

Κατά την γνώμη μας λοιπόν αποτελεί ανούσια απόπειρα και ψευτοδίλημμα να προσπαθούμε να διαχωρίσουν την ημέρα της παλιγγενεσίας και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Πιο πολύ θυμίζει μια προσπάθεια ιδεολογικών διαφορών παρά αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας.

Πηγές

θερμές ευχαριστίες στον φίλο νομικό και ιστορικό Δημήτρη Μαριόλη για την παροχή του εγγράφου του Κατζή Μαυρομιχάλη.

  1. https://argolikivivliothiki.gr/2020/06/17/loan-solomon/
  2. https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/209442-stayros-kapetanakis-h-symvoli-tis-manis-stin-enarksi-tis-epanastasis-tou-1821
  3. https://fourtounis.gr
  4. https://geetha.mil.gr/chronologio-ellinikis-epanastasis/
  5. https://www.in.gr/2023/01/19/stories/aleksandros-ypsilantis-195-xronia-apo-ton-thanato-tou-arxigou-tis-filikis-etaireias/
  6. https://www.leonidion.gr/2015/03/16-1821-21.html
  7. https://www.offlinepost.gr/2021/01/20/oi-stratiotikes-dynameis-ton-epanastaton-stis-igemonies/
  8. https://www.protothema.gr/stories/article/1353682/ta-gegonota-prin-tin-25i-martiou-1821-i-epanastasi-stin-patra-kai-i-agia-laura/
  9. Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα (Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής 1770-1836), έκδοση «Εστίας», 1901, τόμ. Α’, σελ. 47, 48
  10. Κολοκοτρώνη Θ. Ι. (1856), Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι επιστολαί και διάφορα έγγραφα από την ελληνική επανάσταση, Αθήνησι τύποις Χ Νικολαίδου Φιλαδελφέως
  11. Οικονόμου Μ (1874), Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Παπαλεξανδρή
  12. Π. Δ. Ζούβα (1969), Η οργάνωσις στρατού κατά την Επανάστασιν του 1821. Αθήνα
  13. Παπαδόπουλος Σ. Ι. (1977). Το «Σχέδιον Γενικόν» της Φιλικής Εταιρείας και οι επαφές με τους Σέρβους. Μακεδονικά, 17(1), 40–54. https://doi.org/10.12681/makedonika.361
  14. Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση 1860, τομ. Α’ σελ. 23
  15. Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α’, σελ. 31
  16. Χρυσανθόπουλου Φώτη ή Φωτάκου, Βίοι Πελοποννησίων ανδρών, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Π. Δ. Σακελλαρίου, 1888
  17. ΓΑΚ Υπουργείο Πολέμου Φ. 50 (1825).

 

Μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία για την ναυμαχία του Ναυαρίνου από την άλλη πλευρά

Posted on by
Απάντηση

Επιμέλεια άρθρου

Γιάννης Μιχαλακάκος

εκπαιδευτικός

Image
Ambroise Louis Garneray  «Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου» διακρίνονται μπροστά οι τουρκικές οχυρώσεις στην Σφακτήρια καθώς και το φρούριο του Νιόκαστρου (Πύλος) που προστάτευαν την είσοδο στον κόλπο του Ναυαρίνου.

Στις 20 Οκτωβρίου του 1827 ο Οθωμανικός στόλος συγκρούστηκε με τον συμμαχικό στόλο των μεγάλων δυνάμεων της εποχής Αγγλίας – Γαλλίας και Ρωσίας με αποτέλεσμα την καταστροφή του πρώτου στον όρμο του Ναυαρίνου έξω από την Πύλο. Η ναυμαχία αυτή αποτέλεσε καθοριστική καμπή στην έκβαση της ελληνικής επανάστασης καθώς επισφράγισε και επίσημα την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους.

Ήδη από το 1826 στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας ο Άγγλος στρατηγός και διπλωμάτης Wellington στα πλαίσια της επίσκεψης του εκεί προκειμένου να συγχαρεί τον νέο Τσάρο συζητά το ελληνικό ζήτημα με τον εκεί υπουργό εξωτερικό Nesselrode καταλήγοντας στο Πρωτόκολλο της Πετρούπολης 23 Μαρτίου 1826. Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται για πρώτη φορά το όνομα Έλληνες και Ελλάδα ως επίσημος πολιτικός σχηματισμός. Η πολιτική αναγνώριση της Ελλάδας ως αυτόνομο ή ανεξάρτητο κράτος οδήγησε στο πρωτόκολλο του Λονδίνου τον Ιούνιο του 1827. Εκεί οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία συνεννοήθηκαν να λάβουν τα όπλα κατά των Οθωμανών αν χρειαστεί προκειμένου να τους πείσουν σε αναγνώριση αυτόνομου ή ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους καθώς αυτό δεν είχε ακόμα ξεκαθαριστεί. Επίσης δεν είχε ακόμα ξεκαθαρίσει η έκταση αυτής της νέας κρατικής οντότητας. Παρά ταύτα έλαβαν απόφαση να συνάψουν σχέσεις εμπορίου αλλά και δημιουργίας προξενείων πράγμα που έδινε ακόμα μεγαλύτερη επισημότητα στα επερχόμενα γεγονότα. Στην ουσία οι συμμαχικές δυνάμεις αποφάσισαν να επιβάλλουν την παύση των εχθροπραξιών και την αναγνώριση του ελληνικού κράτους.

Οι παραπάνω αποφάσεις είχαν και πρακτική εφαρμογή. Συγκεκριμένα διαδοχικά οι συμμαχικές δυνάμεις κατέπλευσαν στον όρμο του Ναυαρίνου όπου ναυλοχούσε ο ενωμένος Τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Οι Έλληνες παρακολουθούσαν με μεγάλη αγωνία τα γεγονότα καθώς ο Ιμπραήμ πασάς είχε επικρατήσει σε Ρούμελή και στην μεγαλύτερη έκταση του Μοριά (πλην της Μάνης και του Ναυπλίου όπου είχε ηττηθεί το 1826) και ο Οθωμανικός στόλος απειλούσε τις παράκτιες περιοχές. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω επιστολή του οπλαρχηγού της Μάνης Δ. Μούρτζινου προς τον Θ. Κολοκοτρώνη όπου του αναφέρει:

  «Η φρεγάτα οπού ήλθεν εις ταίς Κυτριαίς είναι ο κ. Άμιλτον, όστις έστειλε εδώ τόν δραγουμάνον (διερμηνέα) του καί μάς είπεν ότι αύριον τελειώνει η διορία οπού είχαν μέ τόν Ιμπραΐμη, ότι ή νά αναχωρήση μέ όλα του τά πλοία νά υπάγη εις τήν Αίγυπτον ή εις τήν Κωνσταντινούπολιν. Ήλθον καί εννέα καράβια ρωσσικά εις τό Νεόκαστρο συνεννοούμενα μέ τά αγγλικά καί τά γαλλικά, διά τούτο μάς είπε νά φυλάττωμεν τήν πατρίδα μας καλά, επειδή άν κάμη έφοδον κατ’ αυτής δέν έχουν όρδινον νά τούς βαρέσουν εις τήν ξηράν, τήν θάλασσαν όμως τού τήν κόπτουν. Επληροφορήθημεν προσέτι ότι ο Ιμπραΐμης έχει απόφασιν νά ορμήση κατά τής πατρίδος μας, καί τούτο θέλει τό κάμει αύριον ή μεθαύριον, όθεν όταν ιδήτε ένα τοιούτον κίνημα νά προφθάσετε εδώ γιά νά συμπολεμήσωμεν μαζί».

Image
Ο Gawen William Hamilton είχε ενεργό συμμετοχή τόσο πολεμικά όσο και σε διαπραγματεύσεις στην επίλυση του ελληνικού ζητήματος και επισκέφτηκε πολλά εμπόλεμα μέρη της Ελλάδος

Από την παραπάνω επιστολή είναι ολοφάνερη η πληροφόρηση και συνεννόηση που είχαν οι Έλληνες οπλαρχηγοί με τους ναυάρχους της συμμαχίας. Συγκεκριμένα εδώ ο Μανιάτης οπλαρχηγός και διατελέσας Υπουργός Πολέμου αναφέρει την συνεννόηση που είχε στις Κιτριές λιμένα της Μάνης με τον καπετάνιο της φρεγάτας Cambrian (5ης τάξης) Gawen William Hamilton περί της λήξης του τελεσίγραφου που είχαν δώσει στον οθωμανικό στόλο και της προετοιμασίας που πρέπει να κάνουν οι Έλληνες σε περίπτωση εισβολής του Ιμπραήμ.

Η συγκέντρωση πυρός στον όρμο του Ναυαρίνου ήταν πολύ μεγάλη. Από την μια πλευρά οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν παρατάξει 10 μεγάλα πλοία γραμμής και άλλα συνοδευτικά πλοία. Από την άλλη ο Οθωμανικός στόλος παρέταξε μόλις 3 μεγάλα πολεμικά πλοία γραμμής και πολλά άλλα μικρότερα συνοδευτικά. Αν και φαινομενικά οι Οθωμανοί είχαν περισσότερα πλοία και προσωπικό στην πραγματικότητα υστερούσαν δραματικά σε ισχύ πυρός και σε εμπειρία του προσωπικού τους. Τα μεγάλα πολεμικά πλοία γραμμής θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «κινούμενα οχυρά» καθώς έφεραν συνολικά δεκάδες κανόνια. Οι Οθωμανοί διέθεταν μόνον τρία και όχι έμπειρα πληρώματα. Παράλληλα το ηθικό των Οθωμανών ήταν καταπεσμένο καθώς βλέποντας τον τριεθνή στόλο παρατεταγμένο για αρκετό χρονικό διάστημα έφερνε μεγάλη νευρικότητα. Τελικά στις 20 Οκτωβρίου η παρατεταμένη κωλυσιεργία του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, η άρνηση του να λήξει τις εχθροπραξίες, η φημολογία ότι ο Οθωμανικός στόλος θα κινηθεί οδήγησε σε αψιμαχία των δύο στόλων που τελικά οδήγησε σε γενικευμένη ναυμαχία. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η πλήρης διάλυση και αποδιοργάνωση του Οθωμανικού στόλου και η λαμπρή νίκη των συμμαχικών δυνάμεων. Συγκεκριμένα οι Οθωμανοί έχασαν 60 πλοία και έχασαν περίπου 6,000 νεκρούς και τραυματίες. Από την πλευρά των συμμάχων οι απώλειες περιορίστηκαν σε 650 νεκρούς και τραυματίες. 

Image
σχεδιάγραμμα της ναυμαχίας στο Ναυαρίνο όπως φυλάσεται σε βρεττανικό μουσείο Royal Museum of Greenwich

Η νίκη των συμμάχων είχε πολλαπλά αποτελέσματα στην συνέχεια της ελληνικής επανάστασης.

  1. Ο βασιλιάς της Αγγλίας χαρακτήρισε το περιστατικό «ατυχές» προκειμένου να διασκεδάσει τις εντυπώσεις
  2. Ο τσάρος προβίβασε τον Ναύαρχο του
  3. Οι Οθωμανοί αναδιπλώθηκαν στα στενά των Δαρδανελίων με αποτέλεσμα οι Ελληνικές θάλασσες να παραμένουν ανενόχλητες
  4. Το ηθικό των Ελλήνων αναπτερώθηκε
  5. Πλέον ήταν βέβαιο ότι η ελληνική επανάσταση ήταν κομμάτι της ευρύτερης ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής και το «ελληνικό ζήτημα» είχε προστάτιδες δυνάμεις
  6. Αν οι Έλληνες συνέχιζαν να πολεμούν και να διατηρούν ζωντανό το ελληνικό ζήτημα θα επερχόταν τετελεσμένο από τα πολιτικά γεγονότα.

Επί της ουσίας η άρνηση της Οθωμανικής ηγεσίας να συνετιστεί στις οδηγίες των συμμάχων οδήγησε στην ναυμαχία του Ναυαρίνου. ο Τζώρτζ Κάνιγκ είχε δώσει στον Κόδριγκτον τη δική του ερμηνεία της Συνθήκης του Λονδίνου: «Αν δεν εισακουσθεί ο λόγος σας, μεταχειριστείτε τα πυροβόλα». Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τα γεγονότα και η Οθωμανική πλευρά. Παρακάτω αναδημοσιεύουμε μια ανάλυση από τουρκικό βιβλίο ιστορίας που δημοσιεύτηκε το 1973 και χρησιμοποιήθηκε ως παράθεμα σε ελληνικό σχολικό βιβλίο ιστορίας της Γ Λυκείου.

Μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία για την ναυμαχία του Ναυαρίνου από την άλλη πλευρά

«Αιτία της τρομερής αυτής καταστροφής υπήρξε η διαφωνία ανάμεσα στον Ιμπραχίμ Πασά και τον Οθωμανό ναύαρχο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασά πεπειραμένο θαλασσόλυκο. Αν ο Ιμπραχίμ Πασάς δεν επενέβαινε και άφηνε την διοίκηση του αιγυπτιακού στόλου στον Ταχίρ Πασά ίσως ο κοινός στόλος δεν θα πάθαινε τέτοια καταστροφή. Ο μοναδικός λόγος επιτυχίας του Άγγλου ναυάρχου Κόδριγκτων που διοικούσε τον κοινό αγγλο – γαλλο- ρωσικό στόλο υπήρξε η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ του οθωμανικού και του αιγυπτιακού στόλου. Ο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασάς σώζοντας μόνο έξι από τα πλοία του κατόρθωσε να επιστρέψει πίσω στο Τσανάκκαλε σε άθλια κατάσταση. Η επίθεση των συμμαχικών στόλων εναντίον του τουρκοαιγυπτιακού  στόλου στο Ναυαρίνο ήταν ολότελα αντίθετη στους διεθνείς πολεμικούς κανόνες. Η Αγγλία , η Γαλλία και η Ρωσία των οποίων οι στόλοι έκαναν την επίθεση δεν βρίσκονταν σε κατάσταση πολέμου με το Οθωμανικό κράτος. Ούτε είχε δοθεί διαταγή στον ναύαρχο Κόδριγκτων από την κυβέρνηση του για παρόμοια ενέργεια. Η παράνομη ενέργεια του ναυάρχου επικρίθηκε και στο αγγλικό κοινοβούλιο». 

Image
ο επικεφαλής του μεικτού Οθωμανικού Στόλου Τσεγκέρογλου Ταχίρ Πασάς

Στην παραπάνω ανάλυση βλέπουμε επί της ουσίας να κατηγορείται ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς για την καταστροφή του στόλου ως «μη γνώστης της ναυτικής τέχνης» καθώς επίσης η βάναυση συμπεριφορά των τριών μεγάλων δυνάμεων που επενέβησαν στα εσωτερικά του Οθωμανικού κράτους χωρίς να έχουν προηγούμενη πολεμική εμπλοκή. Μάλιστα η παραπάνω ανάλυση θεωρεί την εμπλοκή του τριεθνούς στόλου χωρίς λογική. Αντιθέτως ο Τσεγκέλογλου Ταχίρ Πασάς ο οποίος ήταν και επικεφαλής του ενωμένου Οθωμανικού στόλου θίγεται επιφανειακά και χαρακτηρίζεται ως πεπειραμένος  ναυτικός.

Πηγή

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Posted on by
1

Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΛΟΓΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΥ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΝ. ΜΑΡΙΟΛΗ «ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ» ΟΠΩΣ ΕΚΦΩΝΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ «ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΜΠΟΖΙΚΗ-ΜΑΝΗ 1821» ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑ

Έχουμε την τιμή να δημοσιοποιήσουμε την εμπνευσμένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ομιλία του εξαίρετου ιστορικού-εθνολόγου, δικηγόρου παρ΄Αρείω Πάγω Δημητρίου Παν. Μαριόλη, η οποία βασίζεται σε επιστημονική μελέτη και περιλαμβάνει σπάνιο αρχειακό υλικό, καρπός της άοκνης, επίπονης και πολυετούς επιστημονικής έρευνάς του. Η ομιλία του εκλεκτού συμπατριώτη μας, είναι πρωτότυπη, δημοσιοποιείται για πρώτη φορά και αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για όλο τον Κούνο, το Κατωπάγκι και τη Μάνη.

Ευχαριστούμε θερμά τον κ. Μαριόλη για την τιμή να εκφωνήσει την εξαιρετική αυτή ομιλία στα πλαίσια των εγκαινίων της συλλογής «Πανωραία Μποζίκη-Μάνη 1821» της ζωγράφου Ελένης Κούκουρα.

Image
έκθεση – συλλογή Ζωγράφου Ελένης Κούκουρα «Πανωραία Μποζίκη 1821»

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ 1821 ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΩΠΑΓΚΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ

Δημητρίου Π. Μαριόλη

Δικηγόρου, Ιστορικού – Εθνολόγου

Αύγουστος 2023

Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η σημερινή ομιλία αποτελεί έναν οφειλόμενο φόρο τιμής, μία μνημόνευση, σε εκείνους όσους ξεκίνησαν από την ελεύθερη Μάνη και αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Πατρίδας μας πριν από 200 χρόνια. Πραγματοποιείται σήμερα, σε έναν ιστορικό τόπο, τον Κούνο Μέσα Μάνης, σε έναν σπουδαίο πύργο και γενέτειρα της σημαντικής οικογένειας Ταγαρούλια, που τόσα πολλά έχει προσφέρει – και αυτή – διαχρονικά στους αγώνες για την ελευθερία.

Γίνεται στα πλαίσια των εγκαινίων της έκθεσης ζωγραφικής της εκλεκτής ζωγράφου και φίλης κ. Ελένης Κούκουρα, με θέμα «Πανωραία Μποζίκη – Μάνη 1821», την οποία και ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση της.

Προτού μιλήσουμε για τη συμμετοχή των Μανιατών της περιοχής μας, δηλαδή του Κατωπαγκιού, στην Επανάσταση του 1821, ως οπλαρχηγών και ως στρατιωτών, χρήσιμο είναι να δώσουμε εν συντομία τη διαχρονική ιστορική εικόνα, σχετικά με το ρόλο της περιοχής αυτής της Μάνης, στα επαναστατικά κινήματα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης και μέχρι προ του 1821.

Αρκεί να αναφέρουμε, ότι ο απεσταλμένος του Βενετού Προβλεπτή (Διοικητή) Κυθήρων, Καγκελλάριος Φαβιανός Βάρβο, στις 23-2-1571, αυτόν εδώ τον τόπο κατ’ αρχήν προσέγγισε με πλοίο και επισκέφθηκε, το Δρυ δηλαδή και τον Κούνο, κομίζοντας επιστολές του Βενετού Πρίγκηπα, με σκοπό την περαιτέρω συνεννόηση και προετοιμασία κοινών στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά των Τούρκων.

Από το δημοσιευμένο ημερολόγιο του παραπάνω Βενετού αξιωματούχου, διαβάζουμε μεταξύ άλλων :

«… Όμως ημείς ανεχωρήσαμεν πεζή (εν. από το Δρυ) και μετέβημεν εις άλλο χωριό ονόματι Κούνο, όπου ο κυρ Γιώργης Γερακάρης μας εδέχθη με ευγένειαν εις το σπίτι του. Ούτος είναι πρόκριτος του χωριού και μόλις έμαθε τον σκοπόν της αφίξεως μας, επέδειξε ακόμα μεγαλυτέραν ευγένειαν και προσεφέρθη να υπηρετήσει υπό τας σημαίας μας με 80 γενναίους άνδρας της γενεάς του, της οποίας είναι αρχηγός. Εις τας συνομιλίας τας οποίας είχομεν εις το μέρος τούτο, όλοι ηυχαρίστουν τον Θεόν διότι έφθασεν ο καιρός να δείξουν τα δόντια τους εις τον σκύλον τον Τούρκον. Μας διηγήθησαν πολλάς επιχειρήσεις που έκαμαν το περασμένο καλοκαίρι κατά του Τούρκου και μας έλεγον ότι οι Μανιάτες, ζηλωταί της Χριστιανικής πίστεως, εις την αρχήν του πολέμου (πρόκειται για τον Γ΄ Βενετοτουρκικό Πόλεμο, 1537 – 1540) που ενίκησεν ο Τούρκος κατά της Γαληνοτάτης Αυθεντίας, εξηγέρθησαν και αυτοί εναντίον του, ηνωμένοι, και αφού επήραν το οχυρόν της Μάνης, είχον εισβάλει εις τον Μορέαν, βλάπτοντες και καταστρέφοντες μεγάλως τους εχθρούς …».

Ακολούθησαν συνεννοήσεις τότε και αποφάσεις των δημογερόντων της Μάνης, στη Νόμια, το Οίτυλο και σε άλλα χωριά, με σκοπό την αποστολή πρεσβευτών τους στη Βενετία για περαιτέρω συντονισμό του αγώνα, όπως και έγινε. Στα έγγραφα της εποχής, τα οποία σώζονται και έχουν ήδη δημοσιευτεί, υπογράφει και ο άνω Γεώργιος Γερακάρης Κοντόσταυλος από τον Κούνο, μαζί με προκρίτους άλλων χωριών, όπως τους : Δημήτριο Κληροδέτη, Θεόδωρο Αλευρά, Σολωμό Κοσμά.

Αποτελεί συνεπώς ιστορική διαπίστωση και είναι κοινά αποδεκτό, ότι η συμμετοχή των Μανιατών και η επαναστατική τους διέγερση το 1821, δεν ήταν για αυτούς ένα γεγονός αποκομμένο από το παρελθόν τους ή κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο, αλλά η συνέχεια ενός διαρκούς αγώνα διατήρησης της ελευθερίας τους έναντι του Οθωμανού δυνάστη, που ενισχύθηκε επιπλέον από το φρόνημα τους για την απελευθέρωση, ολόκληρης της Ελλάδας πλέον.

Γι’ αυτό το λόγο, όπως θα δούμε στη συνέχεια από τα ιστορικά τεκμήρια της εποχής εκείνης και τα πιστοποιητικά των αγώνων των προγόνων μας, το βασικό πεδίο της δράσης τους, με εξαίρεση τις μεγάλες μάχες που δόθηκαν το 1826 για την άμυνα της ίδιας της Μάνης κατά του Ιμβραήμ, ήταν έξω από τα όρια της Μάνης, δηλαδή στα Μεσσηνιακά Φρούρια, την Καλαμάτα, τη Μονεμβασία, την Τρίπολη, το Άργος, τη Στερεά Ελλάδα και όπου αλλού το πατριωτικό καθήκον τους καλούσε.

Η συμμετοχή των Μανιατών Αγωνιστών από το Κατωπάγκι, δηλαδή από τα χωριά που ανήκαν στον παλαιό δήμο Θυρίδων κατά την πρώτη διοικητική διαίρεση του κράτους το 1835 (Αγία Κυριακή, Δρυ, Έλια, Εξοχαί, Καραβάς, Κέρια, Κιππούλα, Κολόπυργος – Καλόπυργος, Κούνος, Οχιά ή Νοχιά, Παγγιά, Σμαηλιάνικα, Σταυρί, Τροχάλακας), ήταν καθολική.

Όλες οι οικογένειες της περιοχής μας, από τα χωριά που αναφέραμε και τους μικρότερους οικισμούς γύρω τους, ανάλογα με την αριθμητική δύναμη των μελών της η καθεμία, συμμετείχαν στην Επανάσταση.

Άλλωστε πριν την έναρξη του Αγώνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των Μανιατών, είχαν εκτιμηθεί ότι ανέρχονταν περίπου έως 7.750 άνδρες.

Όταν μάλιστα το επέβαλαν οι ανάγκες, όπως για παράδειγμα στη μάχη του Διρού, τα όπλα σήκωσαν και πολέμησαν και οι ηρωίδες γυναίκες.

Από το Σπ. Τρικούπη, μαθαίνουμε για το ψυχικό σθένος των Μανιατισσών στη μάχη του Διρού : «...Άνδρες εφάνησαν την ημέραν ταύτην και αυταί αι δρεπανηφορούσαι Μανιάτιδες και άξιον μνήμης το εξής ανδραγάθημα μιάς αυτών. Θερίζων ο γέρων Βοζίκης τον επί της παραλίας αγρόν του συνελήφθη αίφνης υπό δύο Αιγυπτίων. Καταγινομένων δε εις δέσμευσίν του επέπεσεν η συνθερίζουσα θυγάτηρ του Πανώρηα, έκοψε διά του δρεπάνου της τον λάρυγγα του ενός και βοηθουμένη υπό του πατρός της εφόνευσε και τον άλλον…».

Στους σκοπούς της παρούσας ομιλίας, δεν είναι η αναλυτική και εξαντλητική παράθεση όλων των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων μας, κάτι το οποίο άλλωστε θα απαιτούσε πολύωρη και εξαντλητική ανάπτυξη ονομάτων, οικογενειών και στοιχείων.

Για όσες και όσους επιθυμούν να έχουν μία αναλυτική εικόνα των ονομάτων των αγωνιστών προγόνων τους, προτείνουμε να ανατρέξουν στην εκτενή βιβλιογραφία, με θέμα την προσφορά των Μανιατών το 1821.

Θα μνημονεύουμε όμως, αμέσως παρακάτω, κατ’ αλφαβητική σειρά τους 12 αξιωματικούς του Αγώνα από το Κατωπάγκι (όσους δηλαδή έλαβαν δίπλωμα αξιωματικού κατά την Επανάσταση ή αναγνωρίστηκαν ως οπλαρχηγοί μετά την απελευθέρωση), παρουσιάζοντας τα ανάλογα ιστορικά έγγραφα τους, καθώς και θα αναφέρουμε ενδεικτικά, με τα αντίστοιχα αποδεικτικά τους υπογεγραμμένα από τους Μανιάτες αρχηγούς, 22 υπαξιωματικούς και στρατιώτες, με βάση τα σωζόμενα στοιχεία από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ως εξής :

Image

Αξιωματικοί – Οπλαρχηγοί :

1)Αναγνώστης Αυγουλέας, από Τροχάλακα, στις 6-8-1824 έλαβε δίπλωμα υποχιλιάρχου. Στις 12-3-1844 ο δημαρχιακός πάρεδρος του δήμου Μέσσης Δρακούλης Μιχαλόπουλος βεβαίωσε ότι εφονεύθη υπέρ πατρίδος. Μετά θάνατον χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως υπολοχαγός (οπλαρχηγός 6ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 01667 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.) (βλ. και το από 6-8-1824 διάταγμα προαγωγής του).

2)Δημήτριος Γιαννιτσαράκος, από Έλια, στις 19-2-1825 έλαβε δίπλωμα χιλιάρχου (βλ. το από 19-2-1825 διάταγμα προαγωγής του).

3)Πέτρος Κανακάκης, από Κιππούλα, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου. Από την έναρξη του Αγώνα το 1821, μέχρι και το 1826, έλαβε μέρος στην πολιορκία της Κορώνης, έπειτα στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, όπου παρέμεινε έως την άλωσή της, κατόπιν πολέμησε στην Κάρυστο Ευβοίας, όπως επίσης στις μάχες του Άργους επί Δράμαλη και στις μάχες του Ναυπλίου. Στη συνέχεια πολέμησε στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης και Μεθώνης και επί Ιμβραήμ Πασά στα Μεσσηνιακά Φρούρια, συμμετείχε δε εξαιρέτως και στη μάχη στο Μανιάκι, όπου (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο από 8-12-1841 πιστοποιητικό) μόλις έσωσε τη ζωή του. Τέλος ο αγωνιστής πολέμησε στις μάχες του Αλμυρού και του Πολυαράβου το έτος 1826. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Υπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο καθώς και την από 4-12-1841 αίτηση του για λήψη του αργυρού αριστείου ως υπολοχαγού της φάλαγγας).

4)Παναγιώτης Κριαλής ή Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια, Μεσολόγγι, Άργος, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (βλ. πιστοποιητικά από 6-12-1841 και από 13-12-1843). Αναφέρεται ως πεντηκόνταρχος από το 1824 και χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) με αριθμό μητρώου 02788 (Α.Χ.Ε.Β.Ε.).

5)Λάζαρος Κυρίμης – Τζουλάκης, από Παγγιά, πολέμησε ως οπλαρχηγός στην Επανάσταση και διετέλεσε χωρικός δημογέροντας Παγγίων επί Καποδιστρίου. Αναφέρεται από τον Αμβρόσιο Φραντζή ως ένας από τους πρώτους οπλαρχηγούς που εισήλθαν και απελευθέρωσαν την Καλαμάτα το Μάρτιο του 1821. Με την υπ’ αριθμό 94/1830 διαταγή του Κυβερνήτη διορίστηκε μέλος της Πολιτικής Φρουράς β΄ τάξεως, ενώ αργότερα στις 27-5-1836 ονομάσθηκε ανθυπολοχαγός στο 4ο Ελαφρό Τάγμα της Μάνης. Περαιτέρω με το από 1-11-1837 β. διάταγμα προβλέφθηκε ότι επί μεταβάσεώς του στην Φάλαγγα θα ελάμβανε το βαθμό του υπολοχαγού. Απεβίωσε στις 14-6-1839, ως εν ενεργεία ανθυπολοχαγός του πεζικού, αφήνοντας ως εγγύτερους συγγενείς του τα τέκνα του Δικαίο, Πέτρο, Πανάγο, Παρασκευή συζ. Κυριακούλη Πουλογιαννάκου και Χρυσάφω συζ. Νικ. Σάσσαρη (βλ. το από 27-6-1856 πιστοποιητικό του δημάρχου Μέσσης Νικ. Σάσσαρη).

6)Πανάγος Κυρίμης, από Παγγιά, ανθυπολοχαγός Φάλαγγας.

7)Πέτρος Μαριόλης, από Κέρια, πολέμησε ως αξιωματικός : Πολιορκίες Νεοκάστρου, Τριπόλεως, Ναυπλίου, Άργος και Κόρινθο επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 3-12-1841). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

8)Δρακούλης Δικαιάκος – Παπαδόγγονας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός και μετά την απελευθέρωση χαρακτηρίστηκε από την αρμόδια εξεταστική επιτροπή ως ανθυπολοχαγός με αριθμό μητρώου 02106 (οπλαρχηγός 7ης τάξεως) (Α.Χ.Ε.Β.Ε.). Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 Ανθυπολοχαγός της Λακωνικής Φάλαγγας.

9)Σωτήριος Σουκαράς, από Σταυρί, στις 30-7-1824 έλαβε δίπλωμα πεντηκοντάρχου (βλ. το από 30-7-1824 διάταγμα προαγωγής του σε πεντηκόνταρχο).

10)Λογοθέτης Μιχ. Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός επίτιμος της Λακωνικής Φάλαγγας. Με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα έλαβε γραμμάτιο προικοδότησης ως ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας (βλ. το από 18-12-1843 β. διάταγμα).

11)Μιχαήλ Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε ως αξιωματικός. Χάριν των υπηρεσιών του ονομάσθηκε το έτος 1837 ανθυπολοχαγός πρεσβύτης της Λακωνικής Φάλαγγας.

12)Μιχαήλ Χαραμής – Μπεκάκος, από Δρυ, πολέμησε ως αξιωματικός. Λόγω τραυματισμού στο πεδίο της μάχης, αναγνωρίστηκε το 1837 ως δικαιούχος πολεμικής συντάξεως. Ονομάστηκε επίσης ανθυπολοχαγός της Φάλαγγας το 1848 (βλ. την από 15-6-1839 αίτηση του για λήψη αριστείου).

Υπαξιωματικοί και στρατιώτες :

1)Παναγιώτης Ανδρεάκος, από Έλια, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος επί Δράμαλη, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 14-12-1841).

2)Γιάννος Αντωνινάκος, από Δρυ, πολέμησε επικεφαλής συγγενών του και άλλων ομοχωρίων του : Ναύπλιο, Μονεμβασία, Τρίπολη, Μεσσηνιακά Φρούρια (πιστοποιητικό από 18-6-1865).

3)Δημήτριος Βασιλάκος, από Σταυρί, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

4)Νικόλαος Γιαννάκος Σμαϊλης, από Οχιά, πολέμησε επικεφαλής 10 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Άργος, Βέργα, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 20-8-1841).

5)Θεόδωρος Γιαννίτζαρης, από Έλια, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Τριπόλεως, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

6)Βασίλειος Γιαννόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια, Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

7)Παναγιώτης Δημαρόγγονας, από Κούνο, επικεφαλής στρατιωτών πολέμησε : Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Ναύπλιο, Μεσσηνιακά Φρούρια – πολιορκία Κορώνης (όπου φονεύθηκαν δύο υπό την οδηγία του συγγενείς του : Παναγιώτης [δυσανάγνωστο επώνυμο] και Δημήτριος Καπέρης), Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 5-6-1865).

8)Νικόλαος Δικαιάκος, από Κιππούλα, πολέμησε : Βέρβενα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα, Τρίπολη, Άργος, Κορώνη επί Ιβραήμ, Νεόκαστρο πολιορκούμενος εντός του κάστρου, Αλμυρό, Διρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-11-1841).

9)Δημήτριος Καπαράκος, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης, Νεοκάστρου επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 24-7-1841).

10)Νικήτας Καραμούζης, από Κούνο, πολέμησε : πολιορκία Κορώνης το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-9-1841)

11)Γερακάρης Κατραμπασάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 25 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Καρύταινα, Τρίπολη, Άργος, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 7-12-1841).

12)Βρετός Κούκουρας, από Κούνο, έλαβε το 1844 το αργυρό αριστείο του Αγώνος (ονομαστικός κατάλογος Αριστείων από 29-4-1844)

13)Κωνσταντίνος Κουρεβέσης, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 20 έως 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια, Τρίπολη, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 25-10-1841).

14)Ζαχαρίας Κυρίμης, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής στρατιωτών : Κορώνη, Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 16-12-1841).

15)Βασίλειος Λυκουσάς, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μεσσηνιακά Φρούρια επί Ιμβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 6-12-1841).

16)Ιωάννης Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό 12-12-1841).

17)Βρεττός Μαριόλης, από Δρυ, πολέμησε : Τρίπολη, Άργος, Μεσσηνιακά Φρούρια, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 1-11-1841).

18)Γκίτας Μιχαλόπουλος, από Κιππούλα, πολέμησε : πολιορκία Μεσσηνιακών Φρουρίων, Τρίπολης, Νεόκαστρο επί Ιβραήμ, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 31-10-1841).

19)Γρηγόριος Νικολάου Δικαιόπουλος, από Κούνο, πολέμησε : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 15-12-1841).

20)Ιωάννης Ξαρχάκος, από Κούνο, πολέμησε ως υπαξιωματικός : Μεσσηνιακά Φρούρια το 1822, Μανιάκι, Αλμυρό, Πολυάραβο (πιστοποιητικό από 12-12-1841).

21)Σερεμέτης Πετράκος, από Παγγιά, πολέμησε επικεφαλής της οικογένειας του : Τρίπολη, Μονεμβασία, Άργος, Αλμυρό, Διρό (πιστοποιητικό από 9-12-1841).

22)Ηλίας Ταγαρούλιας, από Κούνο, πολέμησε επικεφαλής 30 στρατιωτών : Μονεμβασία, Τρίπολη, Άργος, Πολυάραβο, Αλμυρό (πιστοποιητικό από 10-11-1841).

Επίσης οι :

Πανάγος Δικαιάκος, Ζαχαρίνης Δικαιάκος, Δικαίος Παναγάκος, Γεωργάκης Πετράκος, Παύλος Πετράκος, Πέτρος Δικαιάκος, Δικαίος Γεωργάκος, Σερεμέτης Γεωργάκος, Γιάννης Ψυρογιαννάκος, Νικόλας Ψυρογιαννάκος, Μιχάλης Ψυρογιαννάκος, Θοδωρής Ψυρογιαννάκος, από Παγγιά (δώδεκα αγωνιστές), καθώς και οι :

Λαμπρινός Τζιτζίρης, Δημήτρης Ψυχάκος, Γεωργάκης Ψυχάκος, Νικόλας Ψυχάκος (τέσσερις αγωνιστές), από Αγία Κυριακή, περιλαμβάνονται σε αδημοσίευτο έως σήμερα ονομαστικό κατάλογο στρατιωτών, από τις 20-5-1825, του στρατηγού Νικολάου Βοϊδή – Μαυρομιχάλη, στο στρατόπεδο του Μεσσηνιακού Κόλπου για την αντιμετώπιση του Ιμβραήμ, μαζί με άλλους αναγραφόμενους στρατιώτες, σύνολο 32 στον αριθμό (βλ. ονομαστικό κατάλογο από 20-5-1825).

Ας είναι αιώνια η μνήμη όλων τους και φωτεινό παράδειγμα ενότητας, αγώνα και ομοψυχίας για όλους εμάς και για τις επόμενες γενιές !

Σας ευχαριστώ !!

Η Μάχη στο Βαλτέτσι (12 – 13 Μάη) 1821 μέσα από τα δημοτικά μας τραγούδια!

Posted on by
Απάντηση

Image
ο Αναγνωσταράς (Χρήστος – Αναγνώστης Παπαγεωργίου) αντεπιτίθεται εναντίον των Τούρκων στο Βαλτέτσι

Η μάχη στο Βαλτέτσι 12 με 13 Μαίου του 1821 αποτέλεσε επί της ουσίας την πρώτη μεγάλη νίκη των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων. Εκεί έδωσαν ισχυρή αντίσταση οι Έλληνες κυρίως από Λακωνία, Μεσσηνία και Αρκαδία προξενόντας ισχυρές απώλειες στον εχθρό. Μάλιστα χρακτηρίζεται ως η νίκη που άνοιξε τον δρόμο στην κατάληψη της Τριπολιτσάς. Στρατοπεδάρχης του στρατοπέδου εντός του χωριού Βαλτέτσι ορίστηκε ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες του οι οποίοι είχαν ως στόχο την συγκράτηση και κωλυσιεργία των Τουρκικών δυνάμεων στο χωριό. Γενικός συντονιστής – επιτελάρχης τέθηκε ο Θ. Κολοκοτρώνης οποίος είχε ως αποστολή την παρενόχληση του εχθρού πέριξ του χωριού καθώς και τον συντονισμό των γύρω στρατοπέδων προκειμένου να κυκλωθεί ο εχθρικός στρατός.

Η νίκη και η χαρά των Ελλήνων ήταν τόσο μεγάλη που φυσικά δεν ήταν δυνατό να μην τραγουδηθεί και υμνηθεί από το δημοτικό μας τραγούδι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι πάντα στα στρατόπεδα που στήνονταν δεν έλειπαν όυτε οι χαρές των νικών ούτε οι λύπες των θανάτων. Πάντα οι αγωνιστές τραγουδούσαν ή μοιρολογούσαν. Παρακάτω ακολουθούν λίγα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε αυτήν την νίκη.

Τρίτη, Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη

Παρασκευή ξημέρωνε, να μή ‘χε ξημερώσει

που βγήκε ο Κεχαγιάμπεης μέσ’ στον Μοριά να πάει

μά ‘καψε χώρες και χωριά, χωριά και βιλαέτια

την Πάτρα την περήφανη, Βοστίτσα παινεμένη

Κόρθο κολώνα του Μοριά και τ’ Άργος το καημένο.

Επήγε στην Τριπολιτσά την ξακουσμένη χώρα.

Κιαμήλμπεης του μίλησε, Κιαμήλμπεης του λέγει:

-Επήρες τους τσοπάνηδες τους παλιοζευγολάτες

κι ήρθες να πολεμήσουμε τον Μοριά, τον ξακουσμένο

Ταχιά σαν θέλεις πόλεμο με τον Κολοκοτρώνη

έβγα να πολεμήσετε στα Τρίκορφα στη ράχη.

Παρασκευή ξημέρωνε να μη ‘χε ξημερώσει

που βγήκε απ’ την Τριπολιτσά να πάει στο Βαλτέτσι

κι ο Κυριακούλης του ιλάει κι ο Κυριακούλης λέει:

-Δεν είν’ Κόρθος τα χωριά, τ’ Αργίτικα κορίτσια

εδώ τα λένε Τρίκορφα, εδώ το λεν Βαλτέτσι.

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 327.

Τρεις περδικούλες κάθονται στην Τσεμπερού στη Ράχη

η μια κοιτάει του Πάπαρη κι η άλλη στου Καντρέβα

η τρίτη η καλύτερη μοιρολογάει και λέει:

-Μπήκανε Τούρκοι, μπήκανε, στου Λιονταριού την Πόρτα

και τα ταμπούρλα βάρεσαν, γινήκαν τρεις κολώνες.

Η μια πάει στα Τρίκορφα κι η άλλη στο Λεβίδι

η τρίτη η καλύτερη νερό πάει να φέρει.

Κολοκοτρώνης φώναξε από ψηλή ραχούλα:

-Πιάστε τη μάνα του νερού, οι βρύσες να στερέψουν

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 324.

Ρουμπή δεν είναι ‘δω χωριά να προσκυνάν αγάδες

το λέει ο Γέρος του Μωριά στη μάχη στο Βαλτέτσι

όπλα δεν παραδίνουμε, τ’ άρματα δεν πετάμε

μόνο μπαρούτι και φωτιά και δεν σε προσκυνάμε

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 325.

Στις έντεκα, στις δώδεκα, στις δεκατρείς του Μάη

οι Τούρκοι ξεκινήσανε να πάνε στο Βαλτέτσι.

Κολοκοτρώνης φώναξε από το Ρεζενίκο:

-Γυρίστε πίσω Μπέηδες, Βαλτέτσι δεν πατιέται.

Έχει ταμπούρια δυνατά, έχει και παλικάρια

έχει τον Μητροπέτροβα, τους Κολοκοτρωναίους

έχει και το συγκρότημα, τους Μαυρομιχαλαίους

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009, σ. 326.

Παρατηρήσεις επί των τραγουδιών

Ο Κεχαγιάμπεης αποτελούσε τον γενικό αρχηγό των Οθωμανών της Πελοποννήσου και ήταν αυτός που είχε το γενικό πρόσταγμα κατά την επίθεση τους στο Βαλτέτσι. Ο Ρουμπής ήταν ένας Τουρκαλβανός αρχηγός των Μπαρδουνιωτών Τούρκων της Λακωνίας (επαρχία Μυστρά) οι οποίοι είχαν φήμη σκληρών και αδυσώπητων πολεμιστών.

Παρατηρούμε επίσης την συχνή μνημόνευση Ελλήνων ηρώων και καπετάνιων όπως του Κολοκοτρώνη ο οποίος ήταν η «ψυχή» της υπόθεσης αλλά και άλλων όπως του γηραιού Μητροπέτροβα και του γενναίου Κυρακούλη Μαυρομιχάλη. Με τον όρο συγκρότημα αναφέρεται στους Μανιάτες καθώς κατέβαιναν στην μάχη «εν block» ως σώμα δηλαδή.

Συχνή είναι η δραματική χρήση των στοιχείων της φύσης αλλά και του χρόνου – τις ημέρες- σαν να συμπάσχει με τους Έλληνες όλη η πλάση του τόπου. Τούτο είναι πολύ κοινό καθώς οι άνθρωποι τότε ήταν πολύ πιο κοντά σε αυτό που λέμε φυσικό περιβάλλον και τα μέρη του.

Σύντομη περιγραφή και αναπαράσταση της μάχης

Πηγές

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%AC%CF%82

https://el.everybodywiki.com/%CE%9A%CE%B5%CF%87%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%B7%CF%82

https://1821.digitalarchive.gr/

Πηγή: Τουτούνης, Ηλίας Παν. Η γενιά των Κολοκοτρωναίων και τα τραγούδια τους. Αμαλιάδα: Εκδόσεις Κοκλάκι, 2009

https://argolikivivliothiki.gr/

………. Οι Μανιάτες κάπως πρέπει να φοβηθούν …….

Posted on by
Απάντηση

Αναδημοσίευση της πρώτης επιστολής προς την Πύλη από το εξαίρετο βιβλίο «η οργή του Σουλτάνου» των Η. Κολοβού και Σ. Ιλιτζάκ. Να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Ιλιτζάκ για την άδεια αναδημοσίευσης της επιστολής αυτής καθώς και την αποστολή της πρωτότυπης επιστολής.

Image
Portrait of Hurşit Pasha. Aikaterini Laskaridis Foundation. Adam de Friedel (1832) The Greeks, Twenty-four Portraits of the principal Leaders and Personages who have made themselves most conspicuous in the Greek Revolution, from the Commencement of the Struggle, Λονδίνο

(HAT 38866)

Υπόμνημα του Βαλή της Ρούμελης Χουρσίτ Αχμέτ Πασά προς τον μεγάλο Βεζίρη Σεγίτ Αλή Πασά

22 Φεβρουαρίου / 6 Μαρτίου 1821

«Αξιοσέβαστε, εκλαμπρότατε, μεγάθυμε, ευεργέτη, εξοχότατε κύριε μου,

Έλαβα μια επιστολή από τους {μουσουλμάνους} προεστούς (vucuh) της Τριπολιτσάς και δύο επιστολές από τον καιμακάμη του Μοριά {Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, που αναφέρουν ότι ο {Τεπελενλής} Αλή Πασάς, ο οποίος έχει προκαλέσει την οργή της Αυτού Μεγαλειότητας {του Σουλτάνου} έχει στείλει στασιαστές {mufsid}στον Μοριά που διαδίδουν ψευδείς φήμες και ξεσηκώνουν τους ραγιάδες. Ως αποτέλεσμα παρατηρούν ότι οι ραγιάδες προβαίνουν σε κινήσεις που δείχνουν ανταρσία {harekat-I reddiyye}, και για αυτόν τον λόγο μου ζητούν να στείλω στρατιώτες για την υπεράσπιση του Μοριά. Επιπλέον την επομένη δείχτηκα πολλές επιστολές ακόμα από τον καϊμακάμη και τους προεστούς που αναφέρουν ότι ο μπέης της Μάνης {Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης}, έλαβε 1000 πουγγιά {500.000} γρόσια για να αγοράσει στρατιωτικό εξοπλισμό από τους Ρώσους, ότι έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη των απίστων της Μάνης και ότι ως εκ τούτου η πλειονότητα των ραγιάδων στην χερσόνησο έχει πάρει τα όπλα. Δεδομένου ότι τα γεγονότα ξεκίνησαν με υποκίνηση του Αλή Πασά μπορούμε να συναγάγουμε ότι αυτός τους προσέφερε τα 1.000 πουγγιά. Επίσης οι Μανιάτες βάσει ιδιοσυγκρασίας, είναι πολύ πιθανό ότι θα τολμήσουν να προβούν σε ανταρσία που θα υποκινήσει ο Αλή Πασάς. Από πλευράς μου διόρισα αμέσως έναν διοικητή (basbug) και έστειλα ένα ασκέρι με 1500 δικούς μου άνδρες στον Μοριά μέσω Ζητουνίου {Λαμίας}. Ωστόσο όπως γνωρίζει η Εξοχότητα Σας φυσική κλίση προς την στάση, δεν έχουν μόνο οι Μανιάτες αλλά και ορισμένοι κλέφτες που προηγουμένως είχαν καταφύγει στον Αλή Πασά. Εξάλλου έτσι βρήκε τον τρόπο αυτός να προκαλέσει στάση (fesad) των ραγιάδων. Οι Μανιάτες δείχνουν ροπή προς τις ανέντιμες πράξεις και πρέπει κάπως να φοβηθούν. Παρά την αποστολή των στρατιωτών που ανέφερα θα χρειαστεί να αγκυροβολήσουν στην Μάνη και κάποια αυτοκρατορικά πλοία όμως θα ήταν λάθος να μετακινηθεί όλος ο Αυτοκρατορικός Στόλος υπό τις διαταγές του αξιότιμου Καπουντανέ Αλή Μπέη {Νασούχ – Ζαντέ ή Καρά Αλή}. Η κρισιμότητα της περίστασης προδήλως απαιτεί να αποπλεύσουν ταχύτατα από τον αυτοκρατορικό Ναύσταθμο {Tersane} τρία ή τέσσερα πλοία προκειμένου να περιπολούν τις ακτές της Μάνης. Με βάση και την αναφορά του καϊμακάμη {του Μοριά, Μεχμέτ Σαλίχ Αγά}, σε περίπτωση που το Υψηλό Κράτος αντιληφθεί τυχόν ενέργειες που παραβιάζουν την συνθήκη ειρήνης εκ μέρους των Ρώσων ή άλλου κράτους θα πρέπει πάση θυσία να βρεθεί στον Μοριά ο βαλής {Κιοσέ Μεχμέτ Πασάς} και να σταλεί εκεί ισχυρό στράτευμα. Όπως εξήγησα και παραπάνω οι ενέργειες των Μανιατών είναι αρκετά πιθανό να έχουν προκληθεί και κατόπιν υποκίνησης από τον Αλή Πασά. Οποιαδήποτε εκδοχή κι αν ισχύει καλό θα ήταν να περιπολούν στις ακτές της Μάνης τρία ή τέσσερα πλοία. Οι επιστολές στις οποίες αναφέρομαι έφτασαν την ημέρα που θα αναχωρούσα από τα Τρίκαλα. Έτσι η προετοιμασία για την αποστολή των στρατιωτών στο Μοριά με κράτησε στα Τρίκαλα δύο μέρες ακόμη. Στο υπόμνημα μου επισυνάπτω τις επιστολές και τις υποβάλλω στην Εξοχότητα σας. Η υπόθεση παρουσιάζεται στην κρίση της Εξοχότητας Σας, στον αξιοσέβαστο, εκλαμπρότατο, μεγάθυμο, ευεργέτη, εξοχότατο κύριο μου (στον μεγάλο βεζίρη).

1 Τζεμαζιουλάχιρ 1236

{Σφραγίδα} Χουρσίτ Αχμέτ»

Image
Οθωμανικά πλοία το 1820

Η συγκεκριμένη επιστολή αποτελεί την πρώτη από μια δέσμη επιστολών από το Οθωμανικό αρχείο της Κωνσταντινούπολης οι οποίες εκδόθηκαν πρόσφατα σε βιβλίο με τίτλο «Η Οργή του σουλτάνου». Η ίδια η επιστολή αποτελεί ένα σοβαρότατο ντοκουμέντο που μας αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν οι Οθωμανοί Τούρκοι τις διεργασίες πριν την ελληνική επανάσταση. Από την επιστολή αυτή προκύπτουν πολλά συμπεράσματα που αφορούν την Μάνη, τον Αλή Πασά, τις υποψίες των Τούρκων καθώς και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου.   

Η πρώτη σημαντική παρατήρηση που συνάγεται από την ανάγνωση της παραπάνω επιστολής είναι πως οι Οθωμανοί Τούρκοι είχαν σχετικά καλή γνώση της ατμόσφαιρας που επικρατούσε στην Πελοπόννησο αλλά και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Γνωρίζουν τις προεπαναστατικές διεργασίες που γίνονται στην Μάνη αλλά και την κινητοποίηση των κλεφτών σε διάφορα μέρη. Ωστόσο παρατηρούμε ότι ο Χουρσίτ στην επιστολή του αυτή κατονομάζει ως κύριο υπεύθυνο ενδεχόμενης εξέγερσης των Ελλήνων τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Ως δεύτερη πιθανότητα θεωρεί την εμπλοκή των Ρώσων στα ελληνικά πράγματα πιθανόν ως ομόδοξους όπως συνέβη στα Ορλοφικά. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν φαίνεται να υποπτεύονται μια καθαρά εθνικού τύπου επανάσταση. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που γράφει στα απομνημονεύματα του ο Κ. Δεληγιάννης «Οι Τούρκοι έλαβον διαφόρους υπονοίας και ειδήσεις από πολλά μέρη ότι οι προκριτώτεροι των προεστών ευρισκόμενοι εις τας επαρχίας των έκαμαν επιχείρημα τας κοινάς συνελεύσεις των υποδεεστέρων προκρίτων και προεστώτων και ευλογοφανεί λόγω δια την υπηρεσίαν δήθεν και κατηχούν τους πάντας και ενεργούν Επανάστασιν εις όλην την Πελοπόννησον. Αυτά τα έγραφαν και όλοι οι Τούρκοι από τας επαρχίας εις μπέηδες και αγάδες της Τριπολιτσάς».   Η Τρίπολη ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο της Πελοποννήσου είναι λογικό να αποτελεί και κέντρο ζυμώσεων και συζητήσεων οι οποίες είναι φυσικό να περιβάλλουν και την μελλοντική επανάσταση.

Η δεύτερη σημαντική παρατήρηση είναι η γνώμη των Οθωμανών για την Μάνη και τους Μανιάτες. Αναφέρουν ότι λόγω ιδιοσυγκρασίας ο τόπος και οι άνθρωποι έχουν ροπή προς ανέντιμες πράξεις και πρέπει προληπτικά να φοβηθούν διότι είναι πολύ πιθανόν να εξεγερθούν καθώς φέρουν και οπλισμό. Εδώ γίνεται αντιληπτό πως ο Χουρσίτ γνωρίζοντας ως πρώην Βαλής της Πελοποννήσου την τοπική κατάσταση αλλά και το φιλελεύθερο πνεύμα των Μανιατών ανησυχεί ιδιαιτέρως. Παραινεί τον μεγάλο Βεζίρη (πρωθυπουργό) να στείλει πολεμικά πλοία πέριξ της χερσονήσου της Μάνης προκειμένου να περιπολούν προληπτικά αλλά και να καταστείλουν σε περίπτωση που χρειαστεί τυχόν εξέγερση στην Μάνη. Εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η περιοχή αυτή την περίοδο του 1821 ήταν από τις πιο πυκνοκατοικημένες και οπλισμένες ενώ στην προηγούμενη μεγάλη επανάσταση των Ελλήνων τα Ορλοφικά πρωτοστάτησε. Όλοι οι παραπάνω λόγοι συνέτρεχαν στον προληπτικό περιορισμό της.

Η τρίτη παρατήρηση έχει να κάνει με την βαρύτητα της προσωπικότητας του Αλή Πασά Τεπελενλή ο οποίος ήταν τόσο ισχυρός εκείνη την εποχή που αν και οι Οθωμανοί Τούρκοι γνώριζαν για πιθανή εξέγερση των Ελλήνων κινήθηκαν δραστικά εναντίον του συγκεντρώνοντας ένα μεγάλο στρατό (80.000 περίπου) και αναβαθμίζοντας τον Χουρσίτ Πασά σε μπεηλέρμπεη της Ρούμελης ώστε να πολιορκήσει το κάστρο των Ιωαννίνων. Ωστόσο δεν έμειναν άπρακτοι μπροστά στην ελληνική κινητικότητα. Καλούν με πρόσχημα να υποβάλλουν τα σέβη τους στην Τριπολιτσά τους προεστούς της Πελοποννήσου. Σε περίπτωση άρνησης θα είχαν αφορμή για περαιτέρω μέτρα εναντίον των Ελλήνων ενώ αν πήγαιναν θα είχαν δέσμιους τους επικεφαλείς των Ελλήνων. Έτσι το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου του 1821 εμφανίστηκαν στην Τρίπολη 16 πρόκριτοι και 8 αρχιερείς οι οποίοι με το ξέσπασμα της Επανάστασης αιχμαλωτίστηκαν. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό να σταματήσει το νερό που ήδη είχε μπει στο αυλάκι.

Image
Το πρωτότυπο της επιστολής (ευχαριστώ πολύ τον Σοκρού Ιλιτζάκ για την αποστολή υλικού)

Πηγές

  1. Η. Κολοβού, Σ. Ιλιτζάκ, Μ. Σχαριάτ – Παναχί «Η οργή του Σουλτάνου», εκδόσεις ΕΑΠ Αθήνα 2021
  2. Π. Βελισσάριος «Αρχιερείς και προύχοντες στις φυλακές της Τριπολιτσάς», Ελευθεροτυπία, περιοδικό Ιστορικά, τεύχος 204, 25/9/2003 https://argolikivivliothiki.gr/2009/11/16/prison/
  3. Κ. Κόμης «Πληθυσμός και οικισμοί Μάνης 15ος – 19ος αιών.», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005
  4. Α. Μπένου «Η αποστασία του Αλή Πασά και πως αυτό βοήθησε την επανάσταση», 2021 https://www.offlinepost.gr/2021/02/28/i-apostasia-tou-ali-pasa-kai-pos-ayti-voithise-tin-epanastasi/

Επιδρομή των Μανιατών στην Καλαμάτα το 1692

Posted on by
Απάντηση

Αφιερωμένο στον αείμνηστο καθηγητή

Σωκράτη Κουγέα

Επιμέλεια κειμένου

Γιάννης Μιχαλακάκος εκπαιδευτικός

Image
Άποψη της Καλαμάτας το 1688 CORONELLI, Vincenzo, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=48669

Η γεωγραφική θέση της Καλαμάτας μεταξύ του μεσσηνιακού κάμπου και του βουνού του Ταϋγέτου είναι φυσικό και επόμενο να παίξει καθοριστικό ρόλο μεταξύ της περιοχής αυτής και της γειτονικής χερσονήσου της Μάνης. Ανέκαθεν υπήρχαν σχέσεις μετανάστευσης από την μία περιοχή στην άλλη ενώ ακόμα και τα δύσκολα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου υπήρχαν εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο περιοχών. Μάλιστα οι Μανιάτες συμμετείχαν ενεργά στην απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς όχι μόνο το 1821 αλλά το 1659 και το 1685 όταν ο Francesco Morosini κατέλαβε την πόλη και έδωσε την έναρξη της β Ενετοκρατίας έως το 1715 στην Πελοπόννησο. Ωστόσο οι σχέσεις των κατοίκων της Καλαμάτας με τους Μανιάτες δεν ήταν πάντα ειρηνικές. Η αύξηση της πειρατείας ως μορφή βιοπορισμού στην Μεσόγειο (Μάνη, Κρήτη, Μάλτα, Μήλο κ.ά.), η αύξηση του πληθυσμού της Μάνης, οι οικογενειακές σχέσεις των Μανιατών, το εθιμικό δίκαιο και υπόβαθρο καθώς η σχετική αυτονομία της περιοχής σε συνδυασμό με την πολεμική αγωγή οδηγούσε επανειλημμένα σε συγκρούσεις και βιαιοπραγίες από πλευράς Μανιατών. Ένα τέτοιο επεισόδιο περιγράφει πολύ δραματικά σε άρθρο του ο καθηγητής Σωκράτης Κουγέας από αναφορά του Αρχείου της Βενετίας. Η συγκεκριμένη αναφορά (report), στέλνεται στον Δόγη της Βενετίας από τον Γενικό Προβλεπτή (γενικό Διοικητή ) του Μοριά Marin Michiel την 14η ιουλίου 1692.

«Μεταξύ των Μανιατών και των κατοίκων της Καλαμάτας έγινε μια αρκετά σοβαρή ταραχή, επειδή ένας από τα περίχωρα της Ζαρνάτας, που ήταν ενοικιαστής του φόρου των χοιρινών (diago delli animali porcini), ενώ ζητούσε να εισπράξει από τους Καλαματιανούς το δικαίωμα του, ήρθε με αυτούς σε λογομαχία και αφού θεώρησε τον εαυτό του προσβεβλημένο, μετέβη στο χωριό του και αφού συνάθροισε τους συγγενείς του και τους γέροντες του τόπου, παρέστησε πολύ υπερβολικά τα πράγματα ότι δήθεν οι Καλαματιανοί καθύβρισαν και εξευτέλισαν ολόκληρη την ευγενή εθνότητα του (sua nobile natione) και ότι ως εκ τούτου όφειλαν όλοι ενωμένοι να εκδικηθούν την προσβολή. Έτσι αφού συγκεντρώθηκαν περί τους 1700 τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής και τους οδήγησε στην Καλαμάτα όπου διέπραξε διάφορες βιαιότητες και μάλιστα συνέλαβε μερικούς από τους προκρίτους της Καλαμάτας. Αλλά αφού κατέφθασε εκεί ο Προβλεπτής της Ζαρνάτας Longo κατόρθωσε με επιδεξιότητα να καθησυχάσει τις ταραχές να ελευθερώσει τους προκρίτους που είχαν συλληφθεί και ύστερα από κάποια καταβολή χρημάτων εκ μέρους των Καλαματιανών να καταφέρει τους Μανιάτες να επιστρέψουν στα χωριά τους.

Προς πρόληψη νέας τυχόν περιπέτειας διορίσθηκε παρά του Εξοχότατου Capitan General ο εκλαμπρότατος Antonio Molino τέως έκτακτος Προβλεπτής στο Βασίλειο, με εντολή να μεταβαίνει επί τόπου και να εξομαλύνει τις διαφορές και με τρόπο μαλακό να καθησυχάσει τα οξυμένα πνεύματα των εξεγερθέντων. Στο μέτρο αυτό προέβη ο Εξοχότατος με παρότρυνση τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της Καλαμάτας, οι οποίοι παρουσιάσθηκαν σε συναγερμό μπροστά του εκλιπαρώντας για την βοήθεια του. Επειδή όμως είχε λήξει η αρχή του Molino πηγαίνει αντ’ αυτού ο εκλαμπρότατος Duodo o οποίος έλαβε εντολή να αποσοβήσει κάθε εξέγερση και να κρατήσει τον λαό εντός των ορίων των υποχρεώσεων του, χωρίς να προβεί εν προκειμένω σε άλλα μέτρα». 

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα το παραπάνω κείμενο πρέπει να γίνουν μερικές παρατηρήσεις. Οι Βενετοί αφού κυριάρχησαν στην Πελοπόννησο διόρισαν Προβλεπτές σε κάθε περιοχή που θεωρούσαν υψηλού ενδιαφέροντος (Βακαλόπουλος). Μεταξύ αυτών ήταν και η Ζαρνάτα της έξω Μάνης όπου υπήρχε κάστρο το οποίο μάλιστα είχε ανακαινιστεί από τους Τούρκους το 1670. Γενικός Διοικητής της Πελοποννήσου ήταν ο γενικός Προβλεπτής που λογοδοτούσε απευθείας στον Δόγη της Βενετίας. Η πόλη της Καλαμάτας κάθε άλλο παρά την σημερινή εικόνα είχε. Αποτελούσε μια μικρή και ασήμαντη πόλη που το 1700 είχε περί τους 1362 κατοίκους ενώ ολόκληρο το territorio di Calamata είχε περί τους 4801 κατοίκους. Οι ασθένειες και οι πόλεμοι δεν άφηναν εύκολα την ανάπτυξη του τοπικού πληθυσμού. Μάλιστα πολλοί πρόκριτοι και κάτοικοι της Καλαμάτας ήδη το 1700 δήλωναν καταγωγή από την περιοχή της Μάνης. Αξιοσημείωτο όμως είναι πως την εποχή εκείνη η Καλαμάτα είναι μια από τις ελάχιστε πόλεις με πληθυσμό άνω των 1,000 κατοίκων (Βρεττού). Αντίθετα η γειτονική Ζαρνάτα στην Μάνη όπου ήταν και έδρα του Προβλεπτή είχε αυξητική τάση κατοίκων. Το 1645 καταγράφονται στο εκεί territorio 343 οικογένειες ενώ σε όλο το territorio της Καλαμάτας 354 οικογένειες (Μπαλτά). Το 1700 καταγράφονται 6,632 κάτοικοι να κατοικούν στην περιοχή της Ζαρνάτας που έπιανε από την Βέργα έως το Λεύκτρο (Ντόκος).

Από τα παραπάνω λοιπόν εύκολα λοιπόν κάποιος μπορεί να συμπεράνει τις ανησυχίες των κατοίκων της Καλαμάτας οι οποίοι βρίσκονταν πολύ κοντά σε μια ανυπότακτη και επιθετική περιοχή που πολλές φορές προσέφευγε στην λαφυραγωγία. Η μη καταβολή του φόρου των χοίρων ίσως να ήταν απλά μια αφορμή που στηρίχθηκε νομικά – βάση του εθιμικού δικαίου – στην προσβολή προκειμένου να γίνει επιδομή και λαφυραγωγία στην πόλη. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο πως μετά την αποζημίωση που δόθηκε από τους κατοίκους της Καλαμάτας τα πράγματα διευθετήθηκαν.

Ο «φόρος των χοίρων» ήταν ένας βασικός φόρος από τους πολλούς τους οποίους συνέλλεγε η Βενετική Διοίκηση από τους κατοίκους της Πελοποννήσου. Άλλοι τέτοιοι φόροι αγροτικής κυρίως προέλευσης καθώς το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολείτο με την αγροτική παραγωγή ήταν ο φόρος χορτονομής, ο φόρος κυψελών, φόρος βελανιδιών, λαδιού κ.ά.(Κόμης). Τόσο οι Βενετοί όσο και οι Οθωμανοί στην β΄ Τουρκοκρατία προκειμένου να περισυλλέγουν ευκολότερα τους φόρους το ανέθεταν ως υπηρεσία μισθωτή σε κάποιον ισχυρό προύχοντα της περιοχής ώστε να εξασφαλιστεί και το δόσιμο του ποσού. Στην συγκεκριμένη περίπτωση έχει πολύ ενδιαφέρον το ότι αγνοούμε το όνομα του «καπετάνιου» που θίχτηκε και κατάφερε να μαζέψει 1700 συμπατριώτες του και να εισβάλουν στην Καλαμάτα. Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για κάποιον ισχυρό πρόκριτο της περιοχής της Ζαρνάτας.

Image
Το κάστρο της Ζαρνάτας το 1690, PEETERS, Jacob, πηγή https://el.travelogues.gr/item.php?view=55793

Πηγές

  1. Κόμη. Κ. Βενετικά κατάστιχα Μάνης Μπαρδούνιας Ελληνικά γράμματα Αθήνα 1998 σ.16
  2. Κουγέα. Σ. Επιδρομή των Μανιατών εις Καλαμάταν, στο Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά, τ. Ε, σ. 9 – 10, Αθήνα 1961
  3. Ντόκου. Κ. BREVE DESCRITTIONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο ενετικό έγγραφο της Β’ Ενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Εοα και Εσπερία Αθήνα 1993, σ. 81 – 131
  4. Μπαλτά Ευαγγελία. Venetians and Ottomans in Southeast Peloponnese, 15th – 18th centuries, https://evangeliabalta.com/old/kitap/20_cha.pdf
  5. Βρεττού Ειρήνη Ο θεσμός της οικονομικής και προσωπικής αγγαρείας (angarie  personali e riali) στις κτίσεις των Βενετών στον Ελληνόφωνο χώρο. Η περίπτωση της Πελοποννήσου κατά την Β Βενετοκρατία (1685 – 1715).
  6. Βακαλόπουλος, Απόστολος Ε. (1975). «Πελοπόννησος: Η τελευταία περίοδος βενετικής κυριαρχίας (1685–1715)». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΑ′: Ο ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία, 1669–1821. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. σελίδες 206–209.
  7. https://el.travelogues.gr/
Το Κάστρο της Ζαρνάτας σήμερα – έδρα του Προβλεπτή των Βενετών την περίοδο της Βενετοκρατίας